Sâmiha Ayverdi’den Ziyâ Gökalp’e Bakmak

Abstract

Siyasi tercihleri ve ideolojisiyle Ziyâ Gökalp (1876-1924) hayattayken de vefatından sonra da çok tartışılmıştır. Sâmiha Ayverdi de (1905-1993) bu tartışmaya Cumhuriyet devrinde katılmıştır. Kendisi hem Gökalp Türkiyesi’nin hem de sonrasının şahididir. Bir imparatorluğun son senelerini yaşamış, bir milli devlette eserlerini kaleme almıştır. Aile çevresinin özel şartları milli kimliğinin şekillenmesinde belirleyici olmuştur. Gökalp sos-yoloji, Ayverdi tarih tefekkürüyle meseleleri ele almıştır. Ayverdi 1950’lerde kaleme al-dığı Türk Tarihinde Osmanlı Asırları’nda onu eleştirmiştir. Gökalp imparatorluk dağı-lırken Osmanlı ülkesinin toprak bütünlüğünü koruyacak bir hedefle yetinmemiştir. Ay-verdi, onun Dünya Savaşı yıkımı yaşanırken Turancılık fikrini savunmasını isabetsiz bul-muş, yaşadığı devrin gençliği üzerindeki etkilerini tartışmıştır. Türk milliyetçiliğine sekü-ler bir form kazandırmasını yanlış bulmuş, onun aksine aktif din ve iman anlayışına da-yanan Türklük fikrini benimsemiştir. Gökalp’in Cumhuriyet öncesinde teşekkül eden üst kültürü, Türk kültürü dışında tutmasını onaylamamış, Müslüman-Türk kültürünün bütün katmanlarına sahip çıkmıştır. Türkiye Türklüğü için esas zeminin Selçuklu, bilhassa da Osmanlı mirası olduğunu vurgulamıştır. Gökalp’in medeniyet-kültür ayrımını reddetmiş, medeniyetin dış ve iç boyutları olduğunu savunmuş, modern dünyada madde ile manevi-yat arasındaki zıtlığı insanlığın geleceği için büyük bir tehlike olarak görmüş, Doğu-Batı ayrımını bu eksenlerde değerlendirmiştir. İnsanlığın huzuru için her iki medeniyetin ek-siklerini telafi etmek üzere bir alışverişe girmesini teklif etmiştir.