TEKE YÖRESİ EFSANELERİNİN YARATILMA ESTETİĞİ

Abstract

Efsaneler, şahıs, yer ve hadiseler hakkında anlatılan, inandırıcılık vasfıolan tabiatüstü olma özellikleri barındıran anlatılardır. Efsanelerin başlıcaniteliği inanış ve gerçekliktir. Efsaneler, halkın hayal dünyasıyla yaratmagücünün en güzel örnekleridir. Görsel ve ses benzerliklerden faydalanılarakoluşturulan bu efsanelerin yaratılmasında halk estetiği ön plana çıkar. Estetik, sanatsal yaratının genel yasalarıyla sanatta ve hayatta güzelliğinbilimi anlamına gelir. Bir obje, özel bir duygu, güzellik duygusu uyandırdığıya da uyandırmaya yetili olduğu için güzeldir. Güzellik bir objenin belli biretki uyandırma yetisine verilen addır. Estetik, bu etkinin özünü saptamak,çözümlemek, nitelendirmek ve sınırlamak ister. Bir eserin estetikliği, insandauyandırdığı estetik yaşantılara dayanır. Estetik yargılar kişinin kendisiyleilgilidir. Efsaneler diğer edebî türlerle karşılaştırıldıklarında ahenk, ritim, ölçü,kafiye söz sanatları gibi unsurları barındırmazlar. Kısa ve yoğunanlatımlardır. Bunlar, metin olarak efsanelerin estetik olma gayesininolmadığını gösterir. Efsanenin gayesi etki faktörünü, gerginliği artıraraksağlamaktır. Efsaneler, bu etkiyi sağlayabilmek için yaratılma süreçlerindekendi iç dinamiklerinde estetik kaygı barındırırlar. Bu etki ve gerginliği etkin,güçlü ve kalıcı kılmak için halk estetiğinden faydalanılır. Estetik dil yaratıları olarak kabul edilen efsaneler, dinleyicileri mest edenve kendine hayran bırakan bir sanat barındırırlar. Halk, efsanelerin yapısıiçinde bulunan olay ve olgular örgüsünü, estetik kaygılarla birlikte yaratır. Buyaratma sürecinde hayal gücü ve estetik beraber rol alır. Örneğin görselbenzerliklerden hareketle doğadaki bir taşı, bir geline; kaplumbağanınyaratılışını sahtekâr bir tüccara bağlayarak var olan gerçekliği, estetikkaygılarla ve hayal gücüyle tekrar yaratır. Bu bağlamda efsaneler birgerçekliğin, hayal ürünü bir olay ve hikâyeye bağlanarak ve estetik birşekilde ortaya konduğu edebî türlerdir. Halk böylelikle şahısların,mekânların, hayvanların, olayların oluşumu ve yaratılması hakkındasenaryolar hazırlar. Bu senaryolar hazırlanırken görsel ve ses benzerliklerininyanında belirgin özelliklerden faydalanılır. Teke Yöresi Fethiye, Ortaca (Muğla), Acıpayam, Serinhisar, Çameli,Honaz (Denizli), Dinar, Başmakçı (Afyon), Yalvaç, Şarkîkaraağaç (Isparta),Cevizli, Akseki, Manavgat, Korkuteli ve Alanyayı (Antalya) içine alan biryarımada olarak kabul edilir. Bu bildiride Teke yöresinde anlatılanefsanelerin yaratılma süreçlerindeki estetik incelenecektir. Amacımız halkınefsane eksenli estetik anlayışını oluşturan kodları tespit edebilmektir.Efsanelerin incelenmesi, yöre halkının hayal gücünün ve estetik anlayışınınbeslendiği kültürel bellek, etkileşimler, coğrafi yer değiştirmeler hakkındabilgiler sunacaktır.