XIX. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NE YAPILAN ÇERKES GÖÇLERİ (ÇERKES SÜRGÜNÜ)

Abstract

Kafkasya, yüzyıllar boyunca istilalara maruz kalmış olsa da tamamen fethedilemeyen, bunun yanında birbirinden farklı pek çok milletten, boydan ve topluluktan oluşan, kırktan fazla dilin konuşulduğu heterojen bir yapıyı ifade etmektedir. Kafkasya'nın yerli ve kadim bir halkı olan Çerkesler kendi bünyelerinde farklı boylardan oluşmaktadır. Tarih boyunca çeşitli devletler tarafından Kafkasya üzerinde hâkimiyet kurulmaya çalışılmış ancak başarılı olunamamış, Kafkas halkları özgür şekilde kendi gelenekleriyle ve adetleriyle yaşamlarına devam etmişlerdir. Rusya'nın hâkimiyet girişimleri sırasında Kafkas halkları tarafından yer yer direniş hareketleri görülmüştür. Kuzeydoğu Kafkasya'da yer alan Dağıstan'da Şeyh Mansur ile başlayan ve özellikle Şeyh Şamil döneminde önem kazanmasının ardından Çeçenistan'da da destek gören kısmen Kuzeybatı Kafkasya'ya yayılma eğilimi gösteren bu hareket "Müridizm Hareketi" olarak isimlendirilmektedir. Rus istilalarına karşı vatan savunması şeklinde olan ve dini bir karaktere bürünen Müridizm hareketi etkili olduğu süre zarfında Rus yayılmasına karşı önemli bir nitelik göstermiştir. Nitekim Şeyh Şamil'in 1859 yılında Ruslara esir düşmesi ile nihayete ermiş olan Müridizm hareketinin ardından Rusya doğudaki askeri birliklerini batıya kaydırarak Çerkeslerin yaşadığı Kuzeybatı Kafkasya'ya hâkim olmak istemiştir. 1860 ile 1864 tarihleri arasında 4 yıllık bir Çerkes direnişinin ardından Çerkesler savaşı kaybetmiş ve yurtlarından göç etmeye zorlanmışlardır. Savaş sırasında ve sonrasında gerçekleşen bu sürgün bir trajedidir. Sürgünün çok büyük bir kısmı Osmanlı topraklarına gerçekleşmiş ve yolda pek çok Çerkes yaşamını yitirmiştir. Göç ettirilen Çerkeslerin sayısı Rusya ve Osmanlı Devleti kaynaklarına göre farklılık arz etmektedir. Nihayetinde Çerkesler özgürlük savaşlarını kaybetmişler ve Ruslar tarafından zorunlu göçe (sürgün) tabi tutulmuşlardır. Sonuç olarak Osmanlı Devleti'ne gelen Çerkesler; Anadolu, Rumeli, Suriye, İsrail, Ürdün gibi yerlere devlet tarafından iskân edilmişlerdir