Karakalpak Türkçesinin sentaksı

Abstract

VI Dil, tek tek kelimelerden oluşan bir iletişim aracı değildir. Dil, cümlelerden oluşan bir birliktir. Sentaks (söz dizimi), bir dilde kelimelerin, kelime gruplarının, cümle ve söz içindeki görevlerini birbirleri ile olan ilişkilerini, sıralanışlarını ve cümle türlerini inceleyen bilim dalıdır. Karakalpaklar, nüfusunun çoğunluğu Özbekistan'a bağlı Karakalpakistan Otonom Cumhuriyeti'nde yaşayan Kıpçak koluna bağlı bir Türk boyudur. Kuzey Batı Türkçesinin bir kolu olan Karakalpak Türkçesi üzerinde Türkiye'de yapılan çalışmalar sınırlı ve yenidir. Bu çalışmada Karakalpak Türkçesinin kelime grubu ve cümle bilgisi incelenmiş ve Türkiye gramerciliğindeki anlayışla, Karakalpak gramerciliğindeki anlayış karşılaştırılmıştır. Çalışma Giriş, Birinci Bölüm, İkinci Bölüm ve Sonuç'tan meydana gelmektedir. Giriş bölümünde, söz diziminin önemine, Karakalpak Türkçesi üzerine yapılan çalışmalara, Karakalpak Türkleri ve Türkçesinin tarihî gelişimine, Karakalpak Türkçesinin kısa bir gramerine ve Karakalpak Türkçesinin yazıya geçirilmesinde kullanılan alfabelere değinilmiştir. I. Bölümde, tamlama, isim fiil grubu, sıfat fiil grubu, zarf fiil grubu, tekrar grubu, edat gurubu, bağlama grubu, unvan gurubu, birleşik isim, ünlem grubu, sayı grubu, birleşik fiil ve kısaltma grupları incelenerek yapılan, bir araya gelme kuralları Karakalpak Türkçesinden örnekler verilerek ortaya konmuştur. II. Bölümde, cümle kavramı açıklanmış, cümle unsurları temel ve yardımca unsurlar olmak üzere ele alınmış; cümle çeşitleri, yapılarına, yüklemin yerine, söyleniş amaçlarına ve anlamına göre incelenmiştir. Sonuç bölümünde, Karakalpak Türkçesinin kelime grubu ve cümle yapısı değerlendirilmiş, Karakalpak Türkçesi sentaksının, Türkiye Türkçesi sentaksıyla benzeşen ve farklılaşan yönleri ortaya konmuştur. Anahtar Kelimeler: Karakalpak Türkçesi, Karakalpak grameri, sentaks, Karakalpak Sentaksı Çetin YALÇIN

VII Language is not a communication device that is formed with solely and merely words. Language is a unity that is formed with sentences. Syntax is the branch of science that studies the function, the order of appearance, the relationship and the sentence types of the words and word groups in the sentence and speech of a language. Karakalpaks are a Turkish tribe related to the Kıpçak branch whose majority population live in the Autonomous Republic of Karakalpakistan that is dependent on Özbekistan. The studies performed in Turkey about the Karakalpak Turkish that is a North West branch of Turkish is limited and recent. In this study, the word group and sentence knowledge of Karakalpak Turkish is investigated and the grammatical point of view in Turkey is compared with the Karakalpak grammatical point of view. The study is composed of introduction, I-H Sections and the Conclusion. In the introduction section, the importance of syntax, the literature on the Karakalpak Turkish subject, the historical development of the Karakalpak Turks and Karakalpak Turkish, a brief grammar of the Karakalpak Turkish and the alphabet that is used for the transfer of the Karakalpak Turkish into text are mentioned. In the I Section, prepositional phrase, noun verb group, adjective verb group, adverb verb group, repetition group, preposition group, conjunction group, title group, joint noun, exclamation group, number group, joint verb and abbreviation groups are investigated and the structures, rules for gathering exposed by giving examples from the Karakalpak Turkish. In the II Section, the sentence concept is explained, sentence elements are dealt with as main and auxiliary elements; kinds of sentences are investigated based on their structure, the place of verb, the aim of speech and meaning. In the conclusion section, the word group and sentence structure of Karakalpak Turkish is evaluated and the similar and different sides of Turkey Turkish and Karakalpak Turkish are put forward. Keywords: Karakalpak Turkish, Karakalpak grammar, syntax, Karakalpak syntax. Çetin YALÇIN