XIX. yüzyılda Buldan kazası (Temettuat Defterleri'ne göre)

Abstract

Bu çalışmanın amacı, 1844 (H.1260) yılında Buldan' in sosyal ve iktisadi yapısını ortaya koymaktır. Dönemin en önemli kaynaklarından olan Temettuât Defterleri 'nden istifade edilerek hazırlanmış bu çalışmada yer yer, seyahatname, salname ve diğer muhtelif tetkik eserler de kaynak olarak kullanılmıştır. Günümüzde Denizli İli'ne bağlı bir ilçe konumunda olan Buldan, 1844 yılında, Aydın Eyaleti, Denizli Kaymakamlığı' na bağlıydı. Defterlerde "Boladan" ve "Çeharşanba-i Lazkiyye" olarak tanımlanan kazaya 12 mahalle, 2 çiftlik ve 8 karye bağlıydı. Bu yerleşim ünitelerinde toplam 1230 hane ikamet etmekteydi. Çalışmamızın sosyal içeriğini, mezkur hane reislerine ait meslek, isim, sıfat ve sülale adlarıyla ilgili değerlendirmeler oluşturmaktadır. İktisadi yapıyla alakalı olarak üzerinde durduğumuz konular; gelirler, giderler ve mal varlığı ile ilgilidir. Buna göre, mahalleler ve karyeler olarak iki bölüme ayırdığımız Buldan Kazası' nda, 1 013 818 kuruşluk gelirin yüzde 58'i mahallelerden hâsıl olmuştur. Mahallelerle çiftlik ve karyeler arasında gelir miktarı yönünden çok büyük bir fark olmasa da, gelir kaynaklarında dikkat çekici bir farklılık söz konusudur. Mahallelerde mesleki hâsılat ağırlığı teşkil ederken; karyeler tarım ve hayvan gelirlerinde önemli bir paya sahiptir. Çiftlik ve karyelerle mahalleler arasındaki bu gelir dağılımı, vergilerde de benzer bir yapı arz etmektedir. Toplam 159 958,5 kuruş verginin ödendiği kazada çiftlik ve karyeler öşür vergisinin yüzde 79'unu, mahalleler ise vergi-yi mahsusun yüzde 64'ünü ödemektedir. Mal varlığı açısından bir değerlendirme yaptığımızda, hayvan ve toprak varlığının büyük bir kısmının çiftlik ve karyelerde ikamet eden hanelere ait olduğunu görmekteyiz. Buna mukabil "Nefs-i Buldan" yani Buldan Kasabası 'nda kır yerleşim ünitesi özellikleri yok denecek kadar az olup; meslekî iş bölümü mevcuttur. Bu itibarla, kent (şehir, kasaba) ikâmet modeli özelliği göstermektedir. Kısaca, Buldan'da kır ve kent modelleri arasındaki çizgi son derece belirgindir. Ayhan BAYOĞLU

VI The aim of this study is to analyze the social and economical structure of Buldan in 1844. In this study, which has been collected mostly from the "Books of Temettuat" that are most important references of that period, also include data from book of travellers, annuals and other various studies as bibliography. At the present time, Buldan is a borough of Denizli province but it was a part of Denizli province of Aydın State in 1844. Buldan, which has been named as "Boladan" and "Çeharşanba-i Lazikiyye" in the other books, had 12 quarters, 2 farms and 8 villages. In these units, 1230 houses had been dwelling in Buldan. The social structure of this study includes professions, names, identities and family names, which belong to the families. Economical structure was based upon incomes, expenses (taxes) and properties of that time. Under these assumptions, in this dissertation Buldan was divided into two parts as quarters and villages, 58 % of total gross income of 1 013 818 'kuruş' had been obtained from quarters. Although there wasn't any important difference between income in quarters and villages, a significant difference was noted in income resources. While most of income was from proffessions in quarters, agricultural income was dominant in villages. This type of income distribution in quarters and villages was also valid for taxes. In Buldan, where the total paid taxes were 159 958,5 kuruş, 79 % of 'Öşür' was paid by villages and 64 % of 'Vergi-yi Mahsus' was paid by quarters. As far as belonging are considered, it is observed that most animals and fields were owned by inhabitants in farms and villages. However; the dwelling in central Buldan was very rare and there was a cooperation in proffessions. Therefore, Buldan has the characteristics of a city. Briefly, the difference between rural and city models are very distinct in Buldan. Ayhan BAYO?LU