Toplu taşıma planlaması ve ağ tasarımında erişilebilirlik ölçütlerinin kullanılabilirliğinin araştırılması

Abstract

Çalışmada arazi kullanım ve ulaşım arasındaki temel ilişkiyi erişilebilirlik ve toplu taşıma çerçevesinde ele alan teknikler oluşturulması öngörülmüştür. Erişilebilirlik ölçütleri arasından arazi kullanım ve ulaşım ile doğrudan bağlantısı olan ölçütler geliştirilen modellerde kullanılmıştır. Arazi kullanım ile ulaşım bileşenleri için lokasyon ve fayda temelli ölçütler başlıca yararlanılan erişilebilirlik ölçütleridir. Bu ölçütler kentsel toplu taşıma planlamasında analiz edilmiş ve çalışmanın kavramsal olarak erişilebilirlik ile ilişkisinin temelini oluşturmuşlardır. Erişilebilirlik ölçütlerinden toplu taşıma planlamasının karar verme aşamalarında yararlanılmıştır. Bu hedef doğrultusunda üç adet yöntem geliştirilmiştir. Birinci ve ikinci yöntemlerde, oluşturulan toplu taşım senaryolarının ağ genelinde nasıl bir erişilebilirlik farkı yarattığı hesaplanmış ve bu fark klasik verimlilik göstergeleri ile birlikte değerlendirme ölçütü olarak kullanılmıştır. Denizli genelinde yapılan toplu taşıma planlaması çalışmalarından faydalanılarak yürütülen çalışmada, oluşturulan senaryoların potansiyel erişilebilirlik açısından nasıl farklar gösterdiği birinci yöntemde, fayda esaslı erişilebilirlik ölçütü açısından nasıl farklar gösterdiği ikinci yöntemde incelenmiştir. Senaryolar arasındaki seçim süreci, erişilebilirlik ölçütlerinin değerlendirilmesi ile yürütülmüştür. Sonuçlar göstermiştir ki, karar verme aşamasında erişilebilirlik ölçütleri senaryoların daha etkin değerlendirilmesini sağlayan göstergeler olarak kullanılabilmektedirler. Üçüncü yöntemde, erişilebilirlik ölçütlerinden toplu taşıma ağ tasarımının karar verme aşamasında yararlanılmıştır. Toplu taşıma rotalarının ve rota setlerinin belirlenmesinde kullanılan aynı zamanda verimliliği ölçen amaç fonksiyonlarına potansiyel ve fayda esaslı erişilebilirlik ölçütleri ayrı amaç fonksiyonları olarak eklenerek karar verme aşamasının etkinliği ve isabetliliği arttırılmıştır. Böylece toplu taşıma planlamasında verilen kararların erişilebilirliğe olan etkileri de süreç içerisine katılarak rotaların belirlenmesinde, toplumsal faydanın daha güçlü temsili sağlanmıştır. Rotaların tasarlanmasında ve en verimli rotaların tespitinde erişilebilirlik ölçütlerinin sonuçları etkilediği ve farklı kararlar alınmasını sağladığı görülmüştür. This study tries to create techniques, which handle the relation between accessibility and transportation in the scope of urban transit. The accessibility measures, which have direct relation with land use and transportation, have been used in the created models. Location and utility-based measures are the most utilized accessibility measures. These measures have been analyzed in the urban transit planning process and provided the relation of this study between accessibility phenomenon. Accessibility measures have been used in the decision making process of urban transit planning. In line with this purpose, three methods have been created. In first and second scenarios, the accessibility differences of transit scenarios have been calculated and this difference has been used as efficiency indicators with conventional efficiency indicators. Urban transit planning study of Denizli has been utilized. Potential and utility-based accessibility measures have been used in the first and second methods. Scenarios have been tested in the scope of accessibility measures. Selection process between scenarios has been sustained by measuring accessibility measures. Results showed that, accessibility measures can be used as indicators to make better evaluation in selection process. At third method, accessibility measures have been utilized in the decision making process of transit network design. Objection functions which are used to determine the route sets have been combined with accessibility based functions and by this way the decision making process of transit network design have been strengthened. Thus, the effects of decisions to accessibility in transit network design have been better represented. It has been found that, accessibility measures directly affect the results at design and determine process of routes.