Üzüm Dedesi Hüseyin Hulusi Efendi'nin divanı ve mektupları: İnceleme - metin - sözlük

Abstract

Birçok mümtaz şahsiyetin yetişmesinde emeği geçen Hacı Hasan Feyzî Efendi'nin önde gelen talebelerinden biri, şüphesiz "Üzüm Dedesi" Hulüsî Efendidir. 19.yüzyılda Denizli'nin ilim, kültür ve sanat hayatında önemli rol oynayan bu manevî dinamiklerimiz her nedense günümüze kadar herhangi bir araştırmaya konu olmamışlar, adeta unutularak tarihe gömülmüşlerdir. Hulûsî Efendinin hayatı ve eserleri hakkında düzenli ve sağlıklı bilgiler bugüne kadar derlenmemiş olmakla beraber, menkabeleri yaygın olarak halk arasında dolaşmaktadır. Denizli'nin Akkonak mahallesindeki taş yapılı, mütevâzi türbesinde medfün bulunan ve "Üzüm Dedesi" sıfatıyla "Türbede yatan mübarek bir zat" olarak bilinen Hulûsî Efendi'nin Şeyhlik mühüründe isim, mahlas ve künyesi "Mevlana Esseyyid Hüseyin El-Hulûsî" şeklinde geçmektedir. Bu tezde Hulüsî Efendi'yi mutasavvıf kişiliği yanında halk şairliği yönüyle de inceleyeceğiz. Edebî kültürümüzde halk ozanları, âşıklar ve şâirler halkın söyleyen dili, gören gözü, duyan kulağı, seven yüreği gibidirler. Şiirlerinde, halkın sevgisini, sevincini, tasasını, özlemini ve coşkusunu dile getirirler. Halk Bilimi açısından incelemeye değer bulduğumuz Hulûsî Efendi'nin şiirlerinde de bu özellikleri bulmak mümkündür. Hulûsî Efendi, hapishane ve medresede geçen günlerdeki duygu ve düşüncelerini şiirlerine bazen coşkulu, bazen hüzünlü bir dil ile aktarmıştır. Şiirlerinde, Allah ve Peygamber sevgisini işlediği şiirler olduğu gibi, hocalarını öven methiyyeler de bulunmaktadır. Hulûsî Efendi, mutasavvıflığı yanında, halk dilini kullandığı destan, koşma ve ilâhileriyle âşık geleneğini sürdüren bir halk şâiri görüntüsü vermektedir.

One of leading disciples of Hacı (Hadji/Pilgrim) Hasan Feyzi Efendi (Esquire), who expended effort in raising a number of distinguished personalities, is doubless Üzüm Dedesi (Literally Grandfather of Grape) Hulusi Efendi. Our moral leaders, who contributed a great part in science, culture and arts in the 19th century, have not been the issues in any way of researchers and as if they disappered in history. The legends of Hulusi Efendi are widely told among people although the regular and exact information about his life and works has not been compiled up to present. The name, surname and personal record of Hulusi Efendi who was buried in a modest stone-built shrine in the district of Akkonak in Denizli and is still known as a confounded person with the title of "Üzüm Dedesi" (Grandfather of Grape) are written as "Mevlana Hüseyin El Hulusi" on the seal of his sheikhdom. We would like to analyse the mystic personality of Hulusi Efendi as well as his works as a poet. Poets, public singers and wandering minstrels in our literary culture are like the means of public language, eyes, ears and hearth. They express love pleasure, anxiety, longing and enthusiasm of people in their poetry. It is possible to find these features in his poetry that we found worthy from the point of Folklore. During his life in prison and medresseh Hulusi Efendi stated his emotions and thoughts by expressing sometimes enthusiasm and accasionaly melancholy in his poetry. We also came across his laudatory poems praising his hodjas (Masters) as well as his perwent prayers of love of Allah and the Prophet in his poetry. Besides his mystic personality, Hulusi Efendi may be considered as a poet maintaining the traditions of a minstrel with his epics, folk poems and hymns.