Edigey merkezli epik anlatılarda (Başkurt-Kazak-Tatar) mitoloji ve tarihsellik

Abstract

Toplumların varlık alanlarını belirleyen iki temel unsur vardır ve bunlar zihinsel ve tarihsel varoluştur. Zihinsel varoluş, kültürel bellek içerisinde devamlı bir akış halindedir ve birtakım değişim-dönüşümler yaşayarak zenginleşmektedir. Zihinsel varoluşun gelişim göstermesinde uzman hafıza koruyucu olan destan anlatıcılarının önemli bir rolü vardır. Bu destan anlatıcıları aynı zamanda da toplumların tarihsel varoluş çizgisine atıflar yapmakta, toplumu tarihsel birliktelik noktasında teşvik etmektedir. Dolayısıyla destan anlatıcılarının bir yandan ortak belleğe ilişkin algı ve tasarımları yansıtırken öte yandan kronolojik zaman dizisi içerisinde sanatlarını icra eder ve topluma kimlik aşılarlar. Bu çalışmada Edigey merkezli epik anlatılardan Başkurt, Kazak ve Tatar nüshaları ele alınmış, bu nüshalardaki mitolojik ve tarihsel unsurlar ortaya konulmuştur. Bu unsurlar incelenirken mitik algı ve tasarımların nasıl değişim ve dönüşümler yaşadığı, tarihsel olanın ne ölçüde günümüz dünyasına aktarıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca mitoloji ve tarihsellik kavramlarının toplum, kültür, sanat, edebiyat ve dil ile ilişkisine de değinilmiştir. Anahtar Kelimeler: Edigey Destanı, Mitoloji, Değişim ve Dönüşüm, Tarihsellik.

There are two basis elements determining the asset area of the community and these are mental and historical existences. Mental existence has a steady flow in cultural memory and with the alterations-transformations becomes rich. The epic narrators who are the specialized memory protectives have an important role for developing of mental existence. At the same time these epic narrators make reference to historical existence line and encourage the community at the point of historical togetherness. Consequently on the one hand when the epic narrators reflect perceptions and designs about common memory on the other hand in the chronological time line they display their arts and inspire identitiy to community. In this study the Bashkir, Kazak and Tatar of Edigey epic copies have been tackled and the mythological and historical facts have been presented. When these facts are examined, the mythic perceptions and designs have what kind of changes and transformations are identified. The historicity case is how transpose to our time analized. The relationship of myth and historicity between community, culture, art, literature and language is looked into. Key Words: Edigey Epic, Mythology, Historicity, Changed and Transformed.