Finansal krizler ve IMF destekli istikrar programlarının Türk bankacılık sistemine etkileri 1980-2003 dönemi

Abstract

|(),X(i yılından sonra uygulanan makroekonomik politikalar I ürk Bankacılık Sisteminde yapısal değişimlere neden olmuştur. Bu politikalar llnansal liberalleşmece dönük politika uygulamalarıdır. 1980 öncesinde kredi, mevduat faiz. ia\ anları. dö\i/ hareketleri ile ilgili ciddi bir llnansal baskı döneminden sonra: öncelikle l'ai/ ia\ anlarının kaldırılması ile başlayan (inansal liberalleşme 1989 serma\e harekeilerinin de lam libcrali/asyonu ile tamamlanmıştır. 1989 yılında alınan 3<> \e 32 sa> ılı kararlarla linansal aktörlerin tüm sermaye hareketleri serbest bırakılmışiır.Yalırımcılar \ahanci para türünden yatırım araçlarına diledikleri kadar yatırım yapabilir hale gelmiş: sıcak para olarak adlandırılan uluslararası sermaye girişleri serbest bırakılmıştır. Türkiye ekonomisinde yaşanan bu serbeslleşme harekeilerinin sunucunda llnansal sisteme akan kısa vadeli yabancı kaynakların da etkisiyle Türk bankacılık sistemi hızlı bir büyüme sürecine girmiştir. Finansal sisteme girişlerin regüle edilmemesi nedeniyle piyasalardaki aktör sayısı denetimsizce artmıştır. Bu durum: ö/sermaye, likidite vb. ölçütlerden uzak grup kredilerinin finanse edilmesi amacına >önelik linansal aracıların artmasına ve bunun sonucunda ahlaki tehlike! moral ha/ardı ve ters seç i mı adverse selection) problemlerinin yaşanmasına neden olmuştur. Mevdual l'ai/ oranlarının serbest olması yüksek faiz yolu ile mevdual toplanarak grup kredilerinin finanse edilmesini kolaylaştırmıştır. Aynı zamanda 1980 sonrası dönemde büuımenin kamu açıkları yolu ile finanse edilmesi Hazine'nin borçlanma ihtiyacını artırmıştır. Yüksek faizle mevduat toplayan llnansal aktörler reel sektöre kredi vermenin daha la/la risk içermesi nedeniyle kamuyu finanse etmeye başlamışlardır. Bankalar u'ıksck faizle topladıkları mevduatları reel sektöre kredi olarak vermek islemezler, l.iieraiürde "limon problemi" olarak da adlandırılan ters seçim(adverse selection) yapma korkusu \ ardır. Yüksek reel faizi ödemeyi kabul eden finansal aktörün krediyi geri ödememe riskinin (return on risk) yüksek olduğu finansal piyasalarda bilinen bir olgudur. Bankacılık sistemi bu dönemde kredi riski yerine kamuyu finanse ermeyi tercih eiınişiir. Sistemdeki bankaların yaşadığı en büyük risk. yabancı para pasi İlerinin akli İle II yatırım araçları ile değerlendirilmesi ile oluşan açık pozisyon riskidir. Nitekim ll>l4 krizinde yapılan devalüasyonla 3 tane banka batmış, mevcut durumun sisiemik finansala nun VI kri/c dönüşmesini engellemek umacıyla kamu otoritesi mevduatı ">. I no gihenee allına alınıştır. Kısa \ adede kri/.in lüm şişleme yayılmasını önlemek için alman İni karar, meuluala \erilen reel faizlerin daha da artmasına neden olmuştur. İşlevsel olarak llnansal aracı kurumun yıllar boyu yüksek faizle mevduat toplayarak günü kurtarmasını sağlamıştır. Fakat 1999 yılında IMF ile yapılan sland-by anlaşması soıuıcımd u\gulanan sabit kur sisteminin 2001 Şubat ayında çökmesi ile me\eut siste si'ırdüreleme/. kırılgan bir yapı sergilediği kabul edilmiş \e bankacılık sisteminde \ eniden yapılanma uygulamaları başlamıştır. Yaşanan llnansal krizler sonucunda bankacılık hızlı bir daralma sürecine girmiş, sisteme yönelik denelim ve gözetim artırılmıştır. "Finansal Krizler \e İMİ Destekli İstikrar Programlarının Türk Bankacılık Sistemine Htkileri:l9X0-2ı><>3"" konulu tezimde de llnansal krizler sonrası oluşan bankacılık sistemindeki yapısal dönüşüm analiz edilmeye çalışılmıştır. Scvcaıı GÜNEŞ

VII Financial liberalization politics. which arc applied a Tier h'Sik". caused siruciural changes in hanking sector. Before 1980s' strict financial repression oxer interest rates and foreign exchanges was applied b\ government auihoriiies. I he liberalization process started with lifting ceilings over interest rales then completed in 1 489. Capital movements were fully liberalized in 1989. Then all investors either domestic or foreign became able to have foreign deposits or transfer their wealth anxwhere in the world. Since 1989. Turkey ha\e experienced capital inflows. I hese investors did not come to invest as foreign direct investment rather then lhe\ bought Treasury Bonds or equities through banking sector. Banking Sector became able to have short term foreign loans which caused expansion in banking sector. In the absence of supervision and control, main corp» »rates ha\e established bank to 11 nance their firms. Due to excess government expenditure government also became debtor in financial markets. Actors in financial markets had give up financing reel firms. Because many banks had raised their deposit rates to attract investors to their banks. This have resulted in excess burden o{' interest rales. Banks avoid of giving credits to reel firms for doing adverse selection. This problem was known as "lemon problem" in economic literature. İn high interest rales environment ii is hard lo find investors who have willing to pay the credit back. İl is known thai risk\ investments have probability to high return but also these investments could have resulted in loss. This situation could be defined as moral hazard problem. İn addition to adverse selection and moral hazard problem of lending reel linns. the credit demand of government have pushed banks to finance government budget deficit through treasury bonds. While financing government budget deficits hv borrowing short term goreign credits from abroad, banks have caaried foreign exchange risks which is called as short position. Turkish Banks have enjoyed the profits of short position until 1994. Devaluation of Turkish Liras in 1994 caused three banks closed down. The government authorithy had able prevent the systemic financial crises hv giving quaralee all the deposits in the financial system. However lull deposit qimranicc have increased the moral hazard problem in the long run. Although main banks hadVIII suffered for being in short position, they had able to continue their eceonomic activities by paying high reel interest rates over deposits for a while. Government authorities and the officials ol' IMF ha\e signed I Iclcrodoks Stabilization Program in IW). Bui liquidity crisis in November 2<>()() and I ebruar> in 2(.idl lead to failure in program. IMF and government authorities declared that to stabilize macroeconomic environment; strong and well established banking sector is necessitated. Then restrueturcment of banking sector had started with new program. These developments had been analyzed in my thesis which is called as "flic F fleets o| financial Crisis and IMF Stabilization Programs over Turkish Hanking Sector: I l)Sii- 21KI.V. Sevcan CH'NKS