XX. yüzyıl başlarında Aydın Vilayeti salnamelerinde Denizli Sancağı

Abstract

Denizli, XX. yüzyılın başında merkezi izmir olan Aydın Vilayetinde bir sancak idi Aydın Vilayeti yöneticileri 1878'den beri resmi olarak vilayetlerini ayrıntılı bir biçimde tanıtan salnameler (yıllık) yayınlamışlardır. Tarafımızdan XX. yüzyıla ait toplam altı salnameden 1317 H. (1899-1900), 1319 H. (1901-1902), 1320 H. (1902- 1903), 1323 H. (1905-1906), 1326 H. (1908) tarihli olan besindeki Denizli'yi ilgilendiren bölümler Osmanlıcadan günümüz yazı diline çevrilmiştir. Bu salnamelerdeki resmi istatistik bilgilere dayanılarak oluşturduğumuz knrkaltı tablo ile 1900-1908 arasmda Denizli Sancağı'nın teşkilatı, sosyal, kültürel ve ekonomik özellikleri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Buna göre Denizli Sancağı; Merkez, Buldan, Çal, Saray, Tavas, Garbikaraağaç (Acıpayam) kazaları ile bu kazalara bağlı Honaz, Güney, Baklan; Kadı (Babadağ), Kaletavas, Erle (Yeşilova) nahiyeleri ve 437 köyden meydana gelmekteydi 7 816 kilometrekare alam kaplayan Denizli Sancağında 1900 yılmda 3 500 kadarı gayrimüslim, 237 000 kişi yaşamakta ve kilometrekareye 30 kişi düşmekteydi 1908' de bir kısım göçmenlerin geldiği Denizli Sancağı'nda nüfus 25 1 000'e çıkmakta, kilometrekereye düşen nüfus 32'ye yükselmektedir. Bu dönemde Denizli Sancağı'nın deniz seviyesinden yüksekte olan Tavas, Acıpayam ve Çal Kazalarının nüfus ve ekonomik bakımından önde gelmeleri Denizli insanının yaşamak için genellikle deniz seviyesinden yüksek ve havadar alanları tercih ettiğini göstermektedir. Nüfusunun %85'i köylerde oturan Denizli Sancağında XX yüzyılın başında hane başına (5.1) kişi düşüyordu. Sancakta nüfusça en büyük merkezler 14 000 nüfuslu Denizli ile 8 000 nüfuslu Tavas idi Eski usul mekteplerin yanmda yeni usul okulların açılmaya başladığı bu dönemde Denizli Sancağı'nda bulunan medreselerin etldnlilderinin azaldığı anlaşılmaktadır. Bu sancakta üretilen ham ipek ve ihtiyaç fazlası olan tarım ürünleri, XIX. yüzyılm sonlarında inşa edilen demiryolu ile İzmir'e sevkedilmekteydi Denizli Sancağı, Aydın Vilayetinin sancakları arasında nüfus bakımından üçüncü, gelirlerde dördüncü sırada yer almaktaydı

At the beginning of 20 th century. Denizli was a sanjak in Aydın province, in which Izmir is the centre, Annuals introducing the province in detail had been formally published since 1878 by the statesmen of Aydın province. Five oft six annuals dated 1317 H. (1899-1900), 1319 H. (1901-1902), 1320 H. (1902-1903), 1323 H. (1905- 1906), 1326 H. (1908) have sections about Denizli and these sections have been translated from the Ottoman Turkish to today's language in this study. The organic, cultural, social, and economic characteristics of Denizli Sanjak between 1900 and 1908 have been introduced through 46 tables formed on the official statistical information in these annuals. Denizli Sanjak is composed of the towns: the centre, Buldan, Çal, Saray, Tavas, Garbikaraa aç (Acıpayam) and the subdistricts belonging to there towns: Honaz, Güney, Baklan, Kadı (Babada ), Kaletavas, Erle (Yeşilova) and 437 villages. İn 1900, 237 000 people, 3 500 of them non-moslem, were living in Denizli Sanjak covering 7 816 square kilometres. 30 people were living in one square kilometre in 1900. Some emmigrants came to Denizli and Denizli had a population of 251 000 in 1908 and the number of people living in a square increased to 32. İn these years the towns. Acıpayam, Çal, Tavas which are above sea level have of importance in respect of population and economy, and this result has showed us that people in Denizli preferret living in highlands. At the beginning of 20 th century, 85 (eighty-five) percent of Denizli population were living in villages and 5.1 (five point one) people were living in each house. The most important centres in the Sanjak were Denizli and Tavas with a population of 14 000 and 8 000 respectively. İt is understood that the moslem colloges has lost their importance when the new were opened in these years. Raw silk and agricultural products were sent from Denizli to Izmir by railway built at the end of the 19 th century. Among the Sanjaks of Aydın province, Denizli was the third in respect of population and the fourth in respect of income.