Bir kentin kimlik değişimi -Selanik- (1908-1928)

Abstract

Selanik, günümüzde Yunanistan’ın ikinci büyük kenti, Atina’nın rakibi ve Yunan Makedonya’sının yönetim merkezidir. M.Ö. 316’da kuruluşundan itibaren şehir, Helenler, Arnavutlar, Romalılar, Bizanslılar, Normanlar, Fraklar, Lombarlar ve Venediklilerin yönetiminde kalmış, Sultan II. Murat döneminde Osmanlı hâkimiyetine girmiştir. Osmanlı yönetimi altında Selanik, çeşitli etnik dinlere ve gruplara mensup -Türkleri, Yunanlıları, Slavları, Arnavutları, Ermenileri, Yahudileri ve Çingeneleri- insanları kucaklayan kozmopolit bir kent olmuştur. Selanik’in yakın dönem Türk tarihinde özel bir yeri vardır. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal’in (Atatürk) doğduğu şehirdir. 1908’den sonra Türk Milliyetçiliğinin belli başlı merkezlerinden biri olmuştur. Türk-Müslümanlar, Selanik’te İmparatorluğun diğer şehirlerine oranla azınlıkta kaldıklarından ve gayrimüslim cemaatle bir arada yaşadıklarından, Makedonya’daki etnik çatışma ortamında Türklük bilincine, imparatorluğun diğer bölgelerine nazaran daha erken varmışlardır. Tanzimat uygulamaları ile modernleşerek gelişen kozmopolit Selanik, II. Meşrutiyet döneminde 120.000 nüfusuyla, İmparatorluğun belli başlı düşünce ve politik odaklarından biri haline gelmiş, Jön Türk hareketiyle birlikte “Kâbe-i Hürriyet” vasfını kazanmıştır. Selanik, 8 Ekim 1912 yılında başlayan Balkan Savaşları’nın başından itibaren Balkan devletleri için, özellikle Yunanistan ve Bulgaristan için savaşın odağında yer almıştır. Yunanistan ile yapılan savaşlar sonunda şehir düşmana teslim olurken, binlerce er, subay ve on binlerce silah, cephane ve top düşman eline geçmiştir. Bu olay birçok araştırmacı tarafından, “Türk ordusunun şerefli geçmişine ve Türk tarihinin büyüklüğüne sürülen kara bir leke” olarak değerlendirilmiştir. Balkan Savaşları’nda Selanik Yunanistan’ın eline geçtikten sonra, Osmanlı dönemi boyunca cemaatler arasında var olan denge bozulmuştur. Yunan yönetimi altında şehirde bulunan Bulgarlar, Müslümanlar ve Yahudiler şehri terk etmek zorunda kalmıştır. Öte yandan, Makedonya topraklarının Balkan devletleri arasında paylaşılmasıyla Selanik’in iç bölgeleri (hinterland) ile bağlantısı kesilmiştir. Bu durum, yıllar içerisinde Selanik’in siyasi, kültürel ve ekonomik olarak güç kaybetmesini getirmiş, şehir bir ticaret ve sanayi kenti olmaktan çıkmıştır.

Today Thessaloniki is the second biggest city of Greece, rival of Athens and the control center of Aegean Macedonia. Since it was founded in 316 BC, it was under the sovereignty of Helens, Albanians, Romans, Byzantines, Normans, Franks, Lombards and Venetians. It fell under the Ottoman domination in the period of the Sultan, Murad II. Under Ottoman sovereignty, Thessaloniki was a cosmopolitan city embracing Turks, Greeks, Albanians, Armenians, Jews and Gypsies of various religions and ethnical groups. Thessaloniki has a special place in the recent Turkish history. It is the city that the founder of the Turkish Republic, Mustafa Kemal (Atatürk) was born. It became one of the principal centers of Turkish Nationalism after 1908. As Turkish-Muslims were minorities, compared to the other cities of the Empire and lived with a non-Muslim community, they achieved an awareness of Turkishness earlier in ethnical conflicts in Macedonia than the other regions of the Empire. The cosmopolitan Thessaloniki that modernized and developed with reforms became one of the specific thought and political foci with its population of 120.000 during the 2nd Constitutional Era and gained the quality of “Kâbe-i Hurriyet” through the Young Turk movement. Thessaloniki was in the focus for Balkan countries, especially for Greece and Bulgaria since The Balkan Wars that started on 8.10.1912. As a result of the wars with Greece, the city fell, thousands of soldiers, officers and ten thousands of guns, armouries and cannon balls were surrendered to the enemy. This event was evaluated by many researchers as a “black mark” on the honorable past of the Turkish army and greatness of the Turkish history. After Thessaloniki was surrendered to Greece in the Balkan Wars, the balance between the communities in the Ottoman domination was disordered. Under the Greek sovereignty, Bulgarians, Muslims and Jews had to leave the city. On the other hand, when Macedonian lands were shared among Balkan countries, the relationship of Thessaloniki with its internal regions (hinterland) was cut. Thus, Thessaloniki lost its political, cultural and economic power and its quality of being a commercial and an industrial city in years.