Netâʾicü’l-efkâr perspektifinden Merginânî'nin El-hidâye eserinin tahlili (kitâbu'l-kerâhiyye özelinde)

Abstract

Bu çalışmada Mergīnânî’nin, el-Hidâye eseri, en önemli şerhlerinden biri olan Fetḥu’l-ḳadîr’in, Kadızâde tarafından kaleme alınan tekmilesi Netâʾicü’l-efkâr perspektifiyle incelenmektedir. Öte yandan eserin tamamını incelemek çalışmanın sınırını aşacağı için bir konu sınırlamasına gidilmiştir. Müellifinin vefatı dolayısıyla tamamlanamayan eser ancak Kitâbu’l-vekâle’ye kadar yazılmıştır. Eserin kalan kısmını ise Kadızâde Şemseddin Ahmed Efendi, Netâʾicü’l-efkâr fî keşfi’r-rumûz ve’l-esrâr isimli tekmilesiyle tamamlamıştır. Çalışmaya örnek olarak seçilen konu da Kadızâde tarafından yazılan söz konusu tekmiledeki Kitâbu’l-kerâhiyye bölümüdür. Daha önce yapılan çalışmalarda ibâdet ve nikah bahislerinin sıklıkla çalışılmış olması ve muâmelât bölümlerinin ise çalışmanın sınırlarını aşacağı düşüncesiyle daha önce çalışılmamış bir bölüm olan Kitâbu’l-kerâhiyye bahsi seçilmiştir. Çalışma boyunca Kadızâde’nin, Netâʾicü’l-efkâr eserinde el-Hidâye’yi ve el-Hidâye şârihlerini desteklediği ve itirazlarda bulunduğu noktaların tespiti yapılmaya çalışılmıştır. İncelemeler neticesinde Netâʾicü’l-efkâr’ın Hanefî fıkhına tesiri ve gerek Netâʾicü’l-efkâr’da gerekse de el-Hidâye’de geçen kavâid-i fıkhiyeler tespit edilmiştir. Çalışmada ayrıca Şeybânî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaġīr’i ile Kudûrî’nin el-Muḫtaṣar’ının, Mergīnânî’nin yazdığı Bidâyetül-mübtedî eseri üzerindeki tesirlerine de temas edilmiştir. Bununla birlikte çalışmada tekmile yazım geleneği üzerine de bazı mülahazalar getirilmiştir.

In this study, Marghinānī 's work al-Hidāya is analyzed from the perspective of Natāʾij al-Afkār, one of his most important commentaries, Fatḥ al-Qadīr’s takmila written by Kadızâde. Since dealing with the entirety of these works would have constituted an issue with regard to the scope of the present work, I have limited the scope of the study. Having passed away before the completion of al-Hidāya, the author was able to write up to Kitāb al-Wakāla. The rest of the book was completed by Kadızâde Şemseddin Ahmed Efendi with a supplement entitled Natāʾij al-Afkār fī Kashf al-Rumūz wa al-Asrār. Kitāb al-Karāhiyya, which is one of the subjects covered by Kadızâde in the supplement, consitutes the subject matter of the present study. The subjects of ʿibāda (worship) and nikāḥ (marriage) of al-Hidāya were often covered in the previous scholarship. The subjects of muʿāmalāt would have gone beyond the scope of the present work. Hence, I have decided to study Kitāb al-Karāhiyya, which is a subject that is not covered in the scholarship previously. Throughout the study, it has been tried to determine the points where Kadızâde supported al-Hidāya and al-Hidāya commentators in his work Natāʾij al-Afkār and made objections. The study determines the influence of Natāʾij al-Afkār upon the Ḥanafī school of law and al-qawāʿid al-fiqhiyya (legal principles) found in either Natāʾij al-Afkār or al-Hidāya. The present work also notes the influence of al-Jāmiʿ al-Ṣaghīr of al-Shaybānī and al-Mukhtaṣar of al-Qudūrī upon Bidāya al-Mubtadī of al-Marghinānī. However, in the study, some considerations have been brought about the tradition of tekmile writing.