Mahtumkulu Divanı’nın eleştirel söylem çözümlemesi

Abstract

Türkmen edebiyatının önemli şahsiyetlerinden olan Mahtumkulu Firakî, eserleriyle Türkmen halkına, diline ve edebiyatına büyük katkılarda bulunmuştur. 18. yüzyılda şiirleri ve şiirlerinde dile getirdiği fikirleriyle geçmiş, bugün ve gelecek arasında bir geçiş sağlamıştır. Türkmenler ve Türk dünyası için sıkıntılarla dolu bir dönem olan 18. yüzyıl, Mahtumkulu’nun şiirlerinde çarpıcı biçimde işlenmiştir. Bu yüzyılda yerleşik hayatın getirdiği zorluklar ile iktisadi anlamda sıkıntılar yaşayan halk, bir yandan Türkmen boylarının iç çekişmeleri ile, diğer yandan ise hanların baskısı ile başa çıkmaya çalışmıştır. Şiirleri ile Türkmen halkına yol göstermeye çalışan şair, Türkmen birliği kurulmuş tek devlet fikrini ve millet olma şuurunu aşılayan söylemleri ile Türkmenlerin millî şairi konumuna gelmiştir. İletişimin basit bir tanımı ya da aracı olmaktan ziyade sosyal bir pratik olan dil, farklı toplumsal alanlarda bulunan bireylerin birbirinden farklı söylemler üretmesini sağlamaktadır. Temelde söylemlerin örüntülerini inceleyen söylem çözümlemesi, söylemin arkasındaki ideolojiyi dil bilimsel bir yaklaşım ile algılamaya çalıştığı takdirde eleştirel söylem çözümlemesine evrilir. Bu çalışmada, Norman Fairclough’un diyalektik ilişkili yaklaşımı kullanılarak Mahtumkulu Divanı’nın eleştirel söylem çözümlemesi yapılmıştır. Bu yaklaşım doğrultusunda, şiirlerdeki dilsel niteliklerin sosyal ilişkiler, bilinç yapıları, sosyal kimlikler ile olan diyalektik ilişkisini göstermek amaçlanmıştır. Şiirler dil bilimsel bir çözümlemeye tabi tutularak yorumlanmış ve toplumsal ilişkiler, toplumdaki değişim ve dönüşüm değerlendirilerek söylemin ideolojik yapı ve ideolojik yapının söylem üzerindeki etkisi açığa çıkarılmaya çalışılmıştır.

Mahtumkulu Firakî, one of the important figures of Turkmen literature, made great contributions to the Turkmen people, language and literature with his works. In the 18th century, he provided a transition between the past, present and future with his poems and the ideas he expressed in his poems. The 18th century, which was a period full of troubles for the Turkmens and the Turkish World, was strikingly handled in Mahtumkulu's poems. In this century, the people, who experienced economic difficulties due to the difficulties brought by the settled life, tried to cope with the internal conflicts of the Turkmen tribes on the one hand and the pressure of the khans on the other. The poet, who tries to guide the Turkmen people with his poems, has become the national poet of the Turkmen’s with his discourses that instill the idea of a single state with the Turkmen unity and the consciousness of being a nation. Language, which is a social practice rather than a simple definition or tool of communication, enables individuals in different social areas to produce different discourses. Discourse analysis, which basically examines the patterns of discourses, evolves into critical discourse analysis if it tries to perceive the ideology behind the discourse with a linguistic approach. In this study, a critical discourse analysis of Mahtumkulu Divan has been made using Norman Fairclough's dialectical approach. In line with this approach, it is aimed to show the dialectical relationship of linguistic qualities in poems with social relations, consciousness structures and social identities. The poems were interpreted by being subjected to a linguistic analysis and the ideological structure of the discourse or the effect of the ideological structure on the discourse were tried to be revealed by evaluating the social relations, change and transformation in the society.