Yabancı dil olarak Fransızcanın Osmanlı Devleti’nin son dönemlerindeki siyasal, kültürel ve eğitsel alanlardaki hâkimiyeti

Abstract

Avrupa’nın 17. ve 18. yüzyılda en yaygın dili olarak bilinen Fransızca, 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin batıyla olan ilişkilerinin düzenlenmesinde etkin bir konuma sahip olmuştur. Bu yönüyle Osmanlı Devleti’nin son dönemine damga vuran Fransızcanın konu edildiği bu araştırma, tarama modeliyle oluşturulmuş nitel bir çalışmadır. Bilindiği gibi tüm diller doğar, gelişir ve konuşulduğu toplumun gücüne göre geniş coğrafyalara yayılır ya da dar bir alanda kalarak yaşam mücadelesi verirler. Bu kapsamda geniş coğrafyalara yayılan Fransızcanın Osmanlı’yla ilk teması, 16. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin güçlü olduğu bir döneme denk düşer. Fransızcanın yayılması ise Osmanlı Devleti’nin zayıfladığı bir döneme rast gelmiştir. Başlangıçta gayrimüslim tebaanın katkısıyla yürütülen dilsel süreçler, devletin Tercüme Odası’nı kurmasıyla yeni bir boyut kazanmıştır. Sonraki süreçlerde eğitim sistemine ilk olarak askerî okullarla dâhil olan Fransızca, bir süre sonra birçok sivil okulun ders programında yer almıştır. Hatta Mekteb-i Tıbbiye’nin ve Mekteb-i Sultani’nin eğitim dili de olmuştur. Üstelik daha nitelikli ve daha donanımlı Fransızca bilen tercümanlar yetiştirmek için yurt dışına öğrenci gönderildiği de bilinmektedir. Bununla birlikte Fransız diline vâkıf edebiyatçıların yetişmesiyle de batılı anlamda edebî türler toplum hayatında önemli değişimleri beraberinde getirmiştir. Fransız dili ve edebiyatı bu dönemde sadece politika ve eğitim alanlarında değil, toplumsal alanda da oldukça yaygınlık kazanmıştır. Bu bağlamda devletler arası antlaşmaların ve yazışmaların, eğitim kurumlarının, aydınların, gazetelerin ve kitapların etkisi kadar, teknolojik aletlerin ve ulaşım araçlarının da Fransızcanın yaygınlaşmasına katkı sağladığı görülmektedir.