Antakya’da Bulunan Selahattin Ökten Sabunhanesi ve Sabunhane Plan Tipolojisi Üzerine Bir Değerlendirme*

Abstract

Bitkisel ve hayvansal ürünlerle oluşturulan ilkel sabunların kimyası pek çok buluş ve yöntemlerle geliştirilmiş ve sabunculuk bir sanayi sektörü hâline gelmiştir. Sabun endüstrisi, başlıca ham maddesinin zeytinyağı olması sebebiyle zeytin ağacının yetiştiği uygun iklim şartlarına sahip merkezlerde gelişmiştir. Bu etkinin sonucunda, çeşitli belgelerden anlaşıldığı üzere 19. yüzyılda İzmir, Urla, Ayvalık, Edremit, Burhaniye, Havran, Ayvacık, Antakya, Gaziantep, Nizip, Kilis ve Birecik gibi merkezlerde sabunhaneler inşa edilmiştir. Bahsi geçen merkezler içinde Antakya’nın sabun imalatında önemli bir payı vardır. Antakya’da çok sayıda sabunhane olduğu çeşitli kaynaklardan öğrenilmektedir. Günümüze ulaşan yapılardan biri de Selahattin Ökten Sabunhanesi’dir. Bu makalenin amacı ise 19. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirilen sabunhanenin mimari ve işlevsel özelliklerinin tanıtılmasının yanında diğer sabun üretim merkezlerinde tespit edilen sabunhanelerle birlikte bir plan tipolojisi denemesi ortaya koymaktır. Her tipolojinin özellikleri hakkında genel bir değerlendirme yapılarak bunlara örnekler verilmiştir. Selahattin Ökten Sabunhanesi’nin bu tipoloji denemesindeki yeri belirlenmiştir. Nitekim sabunhanelerin birbirine benzeyen özellikleri olsa da genel olarak plan tipolojisi ve mimari özelliklerinin birbirinden farklılaştığına değinilmiştir.