Saha Türkçesi̇nde suuy-, suun – “yu-, yun-”, iraas, iraastaa-, iraastan – “ari, ari-, arit-, arin-” fi̇i̇lleri̇ üzeri̇ne

Abstract

Saha Türkçesi bünyesinde barındırdığı kelimeler ve yapılar açısından her zaman incelemelere konu olmuş, Türk dilinin tarihsel gelişimi hakkında bilgi vermiştir. Konuşurlarının yaşadığı coğrafyanın genel Türk coğrafyasından uzak olması, tarihsel süreçte çevresindeki etkileşimde bulunduğu farklı dillerden etkilenmiş olması nedeniyle Saha Türkçesinde farklılaşmalar meydana gelmiştir. Bu yazıda “temiz” ve “temizlemek” kavramlarıyla bağlantılı iki fiil ve bu fiillerle bağlantılı olarak ortaya çıkmış diğer isim ve fiiller incelenmiştir. Yazıda ilk olarak Eski Türkçe yū – fiili incelenmiş, yū – fiilinin tarihsel süreçte taşıdığı anlamlar, kullanımlar incelendikten sonra Saha Türkçesinde bu fiilin karşılığı olan suuy – fiili ile karşılaştırması yapılmıştır. Saha Türkçesinde bu fiilden türetilmiş olan suun – fiili de Eski Türkçe yun – fiili ile karşılaştırılmıştır. “Temizlik” kavramıyla bağlantılı olarak Türkçede kullanılan arı-, arı(g), arıt-, arın – sözcükleri makalenin ikinci kısmını oluşturmuştur. Bu isim ve fiillerin Saha Türkçesindeki karşılığı olan ıraas ismi ve ıraastaa – fiili Saha Türkçesindeki anlamları ve kullanımları açısından incelenmiştir. Ses denklikleri ve anlam açısından incelenen sözcükler, bu bağlamda değerlendirilmiş, ulaşılan sonuçlar ortaya konulmuştur. Ortaya çıkan sonuçlara bakıldığında, Eski Türkçe yū – fiilinin Saha Türkçesi karşılığının suuy-, Eski Türkçe arıg isminin Saha Türkçesi karşılığının ıraas olduğu görülmektedir. Eski Türkçe arıg ve arıt-’ın Saha Türkçesindeki eş değerleri olan sırasıyla ıraas ve ıraastaa – sözcüklerinin anlamsal olarak manevi temizliği karşıladığı dikkat çekmektedir.

Sakha Turkic has always been studied in terms of its words and forms, and has provided information about the historical development of the Turkish language. It has had many variants due to the distance of its geography from the central Turkic lands and its interaction with different languages in the region throughout history. This article examines two verbs in Sakha Turkish related to the concepts of ‘clean’ and ‘to clean’ as well as other nouns and verbs that emerged in connection with these verbs. First, the Old Turkic verb yū – is examined followed by an evaluation of its meanings and uses in the historical process. It is then compared with the verb suuy-, which is the equivalent of this verb in Sakha Turkic. The verb suun-, which was derived in connection with this verb in Saha Turkic, is also compared with the Old Turkic verb yun-. The words arı-, arı(g), arıt-, arın – used in Turkish in connection with the concept of cleanliness constitute the second part of the article. The noun ıraas and the verb ıraastaa-, which were formed as the equivalent of these nouns and verbs in Sakha Turkic, were examined in terms of their meanings and usages in Sakha Turkic. The words examined in terms of sound equivalence and meaning were evaluated in this context, and the results were presented. The results demonstrate that the Sakha Turkic equivalent of the Old Turkic verb yū – is suuy-, and the Sakha Turkic equivalent of the Old Turkic arıg name is ıraas. It is noteworthy that the words Old Turkic arıg/arıt – and the Sakha Turkic equivalent ıraas/ıraastaa – are semantically different and contain more spiritual cleanliness.