Cumhuriyet dönemi sonrası kalemişi süsleme geleneğini devam ettiren Denizli-Çameli Sarıkavak ve Akpınar Camileri

Abstract

17. yüzyıldan sonra yenileşme çabaları içerisine giren Osmanlı Devleti, klasik dönemde mimaride doruk noktasına ulaştığından, sanat alanında bu yenileşme çabalarının yansımaları, daha çok süsleme üzerinde yoğunluk kazanmıştır. Yenilik arayışına giren mimari ile minyatürün buluşması daha çok duvar yüzeylerinde olmuştur. Belli bir süsleme programına sahip bu süslemenin gelenek haline gelmesinin yansımaları da en çok camilerde karşımıza çıkmaktadır. Geniş halk kitlelerinin beğenisini kazanarak en küçük yerleşim birimlerine kadar uzanan kalemişi süslemeli cami geleneği, XVIII. yüzyılın ilk çeyreğinden başlayarak günümüze kadar popülerliğini korumuştur. Bir ekol şeklinde gelişen bu gelenekte zaman içerisinde özellikle Cumhuriyet’ten sonra mimari ve süslemede bazı özelliklerin ön plana çıktığı bazı özelliklerin de ortadan kalktığı izlenebilmektedir. Çalışma kapsamında ele aldığımız Denizli Çameli Sarıkavak ve Akpınar Camileri bu değişiklikleri izleyebildiğimiz camilerden ikisidir. İbadete 1951 yılında açılan Akpınar Camii kareye yakın dikdörtgen bir alana oturmaktadır. 1952 yılında faaliyete geçen Sarıkavak Camii orjinalde enine dikdörtgen bir plan düzenlemesine sahipken yapılan ilavelerle dikey dikdörtgen bir düzenlemeye sahip olmuştur. Moloz taş malzeme ağırlıklı olarak inşa edilmiş her iki camiinin kalemişi süslemeleri harim mekânında yoğunlaşmaktadır. Baskı “estampaj” tekniğinin ağırlık kazandığı kök boyalarla yapılan süslemelerde mimari, sembolik tasvirler ile bitkisel süslemelerin motif çeşitliliğinin önceki dönemlere göre azalmasına karşın yazının giderek hâkimiyeti ele geçirdiği anlaşılabilmektedir. Rölövesi çıkarılan ve fotoğraflarla desteklenen çalışmada, camiler mimari ve süsleme özellikleri üzerinde durularak tanıtılmaya çalışılmıştır. Küçük yerleşim birimlerinde yer almaları, camilerin kullanım dışı kalmış olmaları ve restorasyon çalışması yapılmamış olması, yapıları ve süslemeleri giderek yok olma tehlikesiyle karşı karşıya bırakmaktadır. Geleneği devam ettiren bu camileri belgelenerek sanat literatürüne kazandırmak ve gelecek kuşaklara aktarabilmek en büyük amacımızdır.

As the Ottoman Empire, which entered into innovation efforts after the 17th century, reached its peak in architecture in the classical period, the reflections of these innovation efforts in the field of art gained more intensity on decoration. The meeting of the architecture seeking innovation with the miniature was mostly on the wall surfaces. The reflections of becoming a tradition of this decoration having a certain ornamentation program are mostly seen on mosques. The tradition of mosques with painted decorations, which gained the admiration of a vast majority of public and extended to the settlements with smallest sizes, has maintained its popularity until today starting from the first quarter of the 18th century. In this tradition, which developed in the form of a school, it can be observed that some features in the architecture and decoration came to the forefront, and some features disappeared, especially after the Republic. Denizli Çameli Sarıkavak and Akpınar Mosques, which we reviewed within the scope of the study, are two of the mosques on which we can observe these changes. Akpınar Mosque, which was opened for worship in 1951, sits on a rectangular area resembling a square. Sarıkavak Mosque, which started to operate in 1952, currently has a vertical rectangular arrangement with the additions made, whilst it originally had a transverse rectangular plan arrangement. The painted decorations of both mosques, which were built mainly of rubble stone, are concentrated on the sanctuary. On the decorations made with root dyes and the printing "estampage" technique was used dominantly, it can be seen that although the architectural, symbolic depictions and the motif diversity of the plant ornaments have decreased compared to the previous periods, the writing has gradually taken over dominance. The mosques, surveys of which were produced and supported by photographs, were tried to be introduced by emphasizing their architectural and decoration features in the study. The fact that the mosques are located in small-size settlements, they are out of use and the restoration work has not been done, puts the constructions and the decorations at the risk of extinction. Our main aim is to document these mosques, which continue the tradition, to bring them into the literature of art and to transfer them to future generations.