Gayrimüslim Mebusların Bakış Açısıyla Osmanlıcılık

Abstract

Günümüz toplumlarının üzerinde çokça durdukları önemli bir konu olan çok kültürlülük ve farklılıkları barış içinde bir arada yaşatma problemi, Osmanlı Millet Sistemi içinde yüzyıllar boyu gerçekleşmiştir. Etnisiteyi değil dini esas alan Millet Sistemi, İslami kökleri üzerinden II. Mehmet sonrası kurumsallaşmış ve Osmanlı unsurları ruhani reislerinin idaresinde kendi yasaları ile yönetilen kurumlar olarak örgütlemiştir. Bu yapılanmaya göre gayrimüslimler bir çeşit dokunulmazlığı olan mabetlerinde serbestçe ibadetlerini yerine getiriyorlardı. Evlenme, boşanma, çeyiz, nafaka, veraset gibi günümüzde medeni hukuku ilgilendiren işlemleri cemaat teşkilatınca yürütülüyordu. Cemaat mahkemelerinin verdiği kararları Osmanlı yönetimi uyguluyordu. Ayrıca cemaatlerin okul açma, programlarını düzenleme ve yönetme yetkileri de bulunmaktaydı. Meclis-i Mebusan’da tarihçi bir Rum milletvekilinin de belirttiği gibi Latin dünyasından gelen tehditlere karşı, Millet Sistemi ve devletin gücü sayesinde özellikle Ortodokslar varlıklarını koruyabilmiştir. Çağının çok ilerisinde olan bu sistem 18. yüzyıla gelindiğinde, batıda gelişen sosyal hareketler, yeni akımlarla anakronik hale gelmiş, milliyetçiliğin hız kazandığı bir dönemde ulusalcı hareketleri tetikleyici işlev görmüştür. Osmanlı Devletinin zayıflaması karşısında emperyal güçler, Osmanlı unsurlarını himaye bahanesi ile parçalanması faaliyetlerine girişmiştir. Osmanlı devlet adamları, Hükümdarın birleştiriciliği altında Osmanlı üst kimliği bünyesinde parçalanmanın önüne geçmeye çalışmış, bu bağlamda Tanzimat ve Islahat Fermanları ile başlayan ve tebaanın eşitliğini sağlamaya yönelik bir dizi uygulamalar başlatılmıştır. 1869’da da Osmanlı vatandaşlığı kanunu çıkarılmıştır. 1876 Anayasası, II. Meşrutiyetin ilanı bunların devamı niteliğinde olmuştur. Bu bağlamda oluşan Osmanlı parlamentosunda gayrimüslim mebuslar da yer almıştır. Bu mebusların en azından yasama faaliyetlerinin başlangıcındaki Osmanlıcılık yanlısı ifadeleri Meşrutiyetin doğurduğu umutları anlamak açısından önemlidir. Ancak gerek Düvel-i Muazzama adı verilen ve hasta adamın mirası için fırsat kollayan devletlerin ve gerekse Osmanlı toplumunda bu konuda elzem olan zihni dönüşümün gerçekleşmemesinin etkisiyle Osmanlılık gerçekleşemeden Osmanlı Devleti tarihe karışmıştır.