Eski Yakın Doğu'da fildişi kullanımı ve ticareti (MÖ 5. yüzyıla kadar)

Abstract

Fildişi, fillerin savunma amaçlı kullandıkları bir organ olmasının yanında, çeşitli sanat eserlerinde süsleme ve eser ana yapım maddesi vazifesi gören bir ticari emtiadır. Zira dünyanın farklı alanlarında yapılan araştırmalar fildişinin Paleolitik Çağ'dan itibaren bir prestij göstergesi olarak boncuk ve takı yapımında kullanıldığını göstermektedir. Ayrıca fildişi, ok ve mızrak uçları, iğne, bız, obsidyen bıçak sapları küçük figürinler, flüt ve düdük gibi üflemeli müzik enstrümanlarının yapımında da sıklıkla tercih edilmiştir. Bununla birlikte fildişinden kozmetik kutu, kaşık, mobilya aksesuarı, tılsım objesi, ayna ve yelpaze sapı, bıçak ve kılıç kabzası ile kınlarının yapıldığı da görülmektedir. Öte yandan Eski Yakın Doğu'da önceden beri varlığı görülen fildişinin Demir Çağ'dan itibaren yoğun olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. Nitekim farklı yerleşimlerde ele geçen fildişinin yüksek tabakaya ait kişiler tarafından bir prestij nesnesi olarak tercih edildiği ve krallar arasında gerçekleşen hediyeleşme ve haraçlar içerisinde ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir. Bu durum dönemin güçlü devletlerinden Mısır, Asur ve Babil'in siyasi-ticari içerikli yazışmalarından da teyit edilmektedir. Nitekim Mısır kralları ile Babil, Asur, Hitit, Alašiya (Kıbrıs) ve Levant Bölgesi krallıkları arasında gerçekleşen siyasi içerikli çivi yazılı mektuplarda da fildişi gereksinimi ve ticaretinden söz edilmektedir. Diğer taraftan Yakın Doğu'da geniş kullanım alanı bulan fildişinin Afrika içlerinden Nil Vadisini takip eden ticaret güzergahından Eski Mısır'a ulaştığı oradan da Levant Bölgesi üzerinden Anadolu ile Mezopotamya içlerine kadar taşındığı ortaya çıkmaktadır. Buna karşın Asya Fili dişinin ise Eski Hindistan bölgesinden Meluhha, Magan ve Dilmun'lu tüccarlar tarafından Mezopotamya ve Anadolu'ya getirildikleri anlaşılmaktadır. Nitekim yapılan araştırmalar Eski Mısır, Mezopotamya, Anadolu ve Levant krallıklarının çeşitli yerleşim yerlerinde özellikle de saray yapıları içerisinde çok sayıda fildişinden sanat eserine rastlanmıştır. Bu durum fildişinin kullanımının yanı sıra Eski Yakın Doğu'nun önemli bir ticaret malzemesi olduğunu göstermektedir. Her ne kadar fildişinin ticari değeri konusunda herhangi bir bilgiye rastlanmamış olsa da kullanım alanı ve talepleri bakımından değerli bir ürün olduğu anlaşılmaktadır.

In addition to being an organ used by elephants for defense purposes, ivory is a commercial commodity that serves as decoration and the main production material in various works of art. Research conducted in different areas of the world shows that ivory has been used in the production of beads and jewelry as a sign of prestige since the Paleolithic Age. In addition, ivory was frequently used in the production of arrow and spearheads, needles, awls, obsidian knife handles, small figurines, and wind musical instruments such as flutes and whistles. In addition, it is also seen that cosmetic boxes, spoons, furniture accessories, talisman objects, mirror and fan handles, knife and sword handles and sheaths are made from ivory. On the other hand, it is understood that ivory, which has been around for a long time in the Ancient Near East, has been used extensively since the Iron Age. As a matter of fact, it is seen that the ivory found in different settlements was preferred as an object of prestige by people belonging to the upper classes and was among the top gifts and tributes between the kings. This situation is also confirmed by the political-commercial correspondence of Egypt, Assyria and Babylon, which were the powerful states of the period. As a matter of fact, the need for and trade in ivory is mentioned in politically charged cuneiform letters between the kings of Egypt and the kingdoms of Babylon, Assyria, Hittite, Alašiya (Cyprus) and the Levant Region. On the other hand, it is revealed that ivory, which found wide use in the Near East, reached Ancient Egypt through the trade route following the Nile Valley from the interior of Africa, and from there it was transported to the interior of Anatolia and Mesopotamia via the Levant Region. On the other hand, it is understood that Asian Elephant ivory was brought to Mesopotamia and Anatolia by traders from Meluhha, Magan and Dilmun from the ancient India region. As a matter of fact, research has revealed many ivory works of art in various settlements of Ancient Egypt, Mesopotamia, Anatolia and the Levant Kingdoms, especially in palace buildings. This shows that in addition to the use of it, ivory was an important trade material in the Ancient Near East. Although no information has been found about the commercial value of ivory, it is understood that it is a valuable product in terms of its usage area and demands.