Türkiye'deki arkeolojik alanlara yönelik göstergebilim tartışmaları ve koruma uygulamaları

Abstract

Arkeolojik alanlar, kültürel miras bağlamında sundukları önceki kuşaklar tarafından üretilen tekno-kültürel değerleriyle olduğu kadar, tarihsel süreçler içindeki mekânsal kullanımlarla çeşitli anlam katmanları kazanarak okunaklı hale gelen, böylelikle göstergebilimsel açıdan materyal zenginliği sunan yapılı çevrelerdir. Bu yönleriyle de kültürel miras, arkeoloji, mimarlık ve göstergebilim tartışmaları açısından hem yerel hem de evrensel ölçeklerde izlenip anlamlandırılması gereken toplumsal ve tarihsel nitelikleriyle öne çıkan özel bir bağlam oluştururlar. Mimari gösterge üretimlerine yönelik tasarım ve uygulama araştırmaları için ise verimli bir zemindirler. Göstergebilim tartışmaları ise, insanların doğal olarak ürettiği, bilişsel deneyimleri ve algıları sonucunda ortaya çıkardığı işaretleri anlamlandırmaya yönelik çalışan disiplinler arası bir yöntem alandır. Arkeolojinin sahip olduğu verilerin yorumlanmasında temel bir yöntem olan göstergebilim, mimarlıkta da mekanların nasıl üretildiği, kullanıldığı, algılandığı ve iletişim kurduğunu anlamak için belli bir yorumlama yaklaşımı olarak kullanılmaktadır. Buradan hareketle tez kapsamında kültürel miras, arkeoloji, mimarlık ve göstergebilim ara kesitinde incelenebilecek olan koruma uygulamaları, bu bağlamda öne çıkan koruma örtüleri odağında konu edinilmiştir. Koruma uygulamalarının seçiminde ise mimari göstergebilim açısından belli bir "dil" niteliği sergileyen ve söz konusu uygulamaların mimari proje müelliflerinin ilgili göstergeleri kendi tasarım yaklaşım ve söylemlerinde de yeniden üretip "söz"leriyle işaret ettikleri yapılar seçilmiştir. Bu kapsamda Karatepe-Aslantaş Saçakları, Afrodisias Ek Müzesi ve Aşıklı Höyük HV+T Koruma Yapıları Türkiye'deki arkeolojik alanlara yönelik göstergebilim tartışmaları ve koruma uygulamaları açısından incelenmiştir.

Archeological sites, in the context of cultural heritage, are built environments that offer a wealth of material richness from the technological and cultural values produced by previous generations, as well as various layers of meaning accrued through spatial uses within historical processes, making them readable in semiotic terms. In this regard, cultural heritage sites form a unique context highlighted by their societal and historical qualities that need to be interpreted both locally and universally within discussions encompassing archaeology, architecture, and semiotics. They provide a fertile ground for design and implementation research aimed at architectural sign production. Semiotic discussions involve interdisciplinary methodologies aimed at interpreting signs naturally produced by humans as a result of cognitive experiences and perceptions. Semiotics, a fundamental method in interpreting archaeological data, is also employed in architecture as an interpretive approach to understand how spaces are produced, used, perceived, and communicate. Within this context, the thesis focuses on conservation practices that can be examined at the intersection of cultural heritage, archaeology, architecture, and semiotics, particularly emphasizing conservation interventions. The selection of conservation practices is based on architectural semiotics, focusing on structures where the relevant signs are reproduced by the architectural project authors in their design approaches and narratives. In this scope, the Saçakları at Karatepe-Aslantaş, the Afrodisias Museum Extension, and the HV+T Conservation Structures at Aşıklı Höyük have been examined concerning semiotic discussions and conservation practices in archaeological sites in Turkey