Gıda fiyatları ve para politikası ilişkisi: Türkiye’den bulgular

Abstract

Son dönemlerde tüm dünyada gıda fiyatlarında yaşanan artış, özellikle tüketim sepetinde gıdanın baskın olduğu orta ve düşük gelirli ülkelerde refah düzeyinin ve genel enflasyonun temel belirleyicisi olması açısından büyük önem taşımaktadır. Diğer taraftan, özellikle enflasyon hedeflemesi yapan merkez bankaları için gıda fiyatlarındaki dalgalanmalar sadece mevcut enflasyon için değil, gelecekteki gıda ve manşet enflasyonu tahmin etmek için de sorun teşkil etmektedir. Dolayısıyla gıda fiyatlarında istikrar, yoksul hane halklarının refahı açısından ve enflasyon hedeflemesi ortamında enflasyon beklentilerinin çapalanmasında para politikası otoritelerinin güvenilirliği açısından bir politika gerekliliği doğurmaktadır. Bu çalışmanın amacı ilk olarak, son dönemde yüksek ve dalgalı olarak seyreden gıda enflasyonun yaşandığı Türkiye ekonomisinde gıda fiyatlarının belirleyicilerini ortaya koymaktır. İkinci olarak, gıda fiyatlarındaki artışın neden olduğu ikinci tur etkilerin varlığı da araştırılmaktadır. Bu amaçlar doğrultusunda çalışmada 2003-2023 dönemini kapsayan ve aylık verilerden oluşan Bayesyen Yapısal VAR (BSVAR) yöntemi kullanılmıştır. Elde edilen bulgular, Türkiye ekonomisinde gıda fiyatlarını belirleyen değişkenlerin küresel gıda fiyatları, enflasyon, para arzı ve tarımsal girdi fiyatları olmasının yanı sıra, en önemli itici gücün döviz kuru olduğunu ortaya koymuştur. Buna ek olarak analiz sonuçları gıda fiyatlarından çekirdek enflasyona ikinci tur etkiyi doğrulamaktadır. Bu etki Toda Yamamoto nedensellik testi ile desteklenmektedir. Ayrıca, gıda fiyatları enflasyon beklentilerinin yükselmesine yol açarak ikinci tur etkinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu doğrultuda Türkiye’deki yüksek enflasyonun önemli bir kısmı gıda fiyatlarındaki kalıcı ve yüksek enflasyon tarafından etkilenmektedir. Enflasyon hedefinin tutturulması, döviz kurlarında istikrarın sağlanması ve dolayısıyla gıda fiyatlarının kontrol altına alınması politika yapıcılar açısından önem arz etmektedir.

The recent increase in food prices all over the world is of great importance as it is the main determinant of welfare level and general inflation, especially in middle and low-income countries where food is dominant in the consumption basket. On the other hand, especially for inflation targeting central banks, fluctuations in food prices pose a problem not only for current inflation but also for forecasting future food and headline inflation. Therefore, food price stability is a policy necessity for the welfare of poor households and for the credibility of monetary policy authorities in anchoring inflation expectations in an inflation targeting environment. The aim of this study is, first, to reveal the determinants of food prices in the Turkish economy, which has recently experienced high and volatile food inflation. Secondly, the existence of second round effects caused by the increase in food prices is also investigated. In line with these objectives, the study employs Bayesian Structural VAR (BSVAR) method with the data covering the monthly period of 2003-2023. The findings reveal that the determinants of food prices in the Turkish economy are global food prices, inflation, money supply and agricultural input prices, while the most important driving force is the exchange rate. In addition, the results of the analysis confirm the second round effect from food prices to core inflation. This effect is supported by the Toda Yamamoto causality test. Moreover, food prices lead to an increase in inflation expectations and thus cause the second-round effect to emerge. Accordingly, a significant portion of the high inflation in Turkey is affected by persistent and high inflation in food prices. Achieving the inflation target, stabilizing exchange rates and thus controlling food prices are important for policymakers.