Please use this identifier to cite or link to this item: https://hdl.handle.net/11499/57961
Title: Mahtumkulu’nun kanon yolculuğu
Authors: Çelepi, Mehmet Surur
Abstract: Milletlerin inşa ve teşkilatlanma süreçlerinde sanatçılar, mütefekkirler, bilim insanları, din adamları, askerler ve toplumsal bellekte karşılığı olan birtakım insanlar alanlarıyla ilintili işlevler yüklenirler. 1991 yılında bağımsız olan Türkmenistan’da, 18. yüzyıldan bağımsızlık tarihine kadarki süreçte kurulmaya çalışılan Türkmen birliğinin fikir inşasını sağlayan baş mütefekkir Mahtumkulu’dur. Doğumunun 300. yıldönümü olması nedeniyle 2024 yılı kurum ve kuruluşlar tarafından Türk dünyasında Mahtumkulu yılı olarak ilan edilmiştir. Bu çerçevede Mahtumkulu, geçmişte olduğu gibi bu yıl da birçok bilimsel çalışmanın konusu olacaktır. Mahtumkulu’nun Türkmen dili ve edebiyatı için önemi ve Türkmen birliğinin inşa sürecinde yüklendiği işlevler birçok araştırmanının konusu olmuştur. Bu çalışmada ise Mahtumkulu’nun Türkmenler için kanon olarak kabul edilip edilemeyeceği ve kanonlaşma süreci incelenecektir. Kanon kavramı ilk anlamıyla teknik çizim ve yapı işlerindeki bir terim olarak ölçü, sırık, cetvel anlamlarında kullanılmıştır. İlerleyen süreçlerde kilise tarafından dinî bir anlam kazanarak ilahî mesajların ve kitapların bütünü anlamlarında kullanılır. Her iki anlam alanında da değişmezlik, kıstaslık, ölçü gibi kavramlar belirginleşir. Zamanla dinî hüviyetini kaybeden kelime güzel sanatlarda, özellikle edebiyatta örnek/model olan ve kural/norm belirleyen anlamlarına sahip bir terime dönüşür. Edebiyatta kanon fikri, tartışmaların yoğun yaşandığı bir süreçtir. Zira bir dinî metin olmadıklarına göre, edebî metinleri kanon olarak belirleyeceklerin kim oldukları ve kıstaslar tartışmaların iki boyutudur. Türk kültür tarihinde ve edebiyatında kanon sayılabilecek birçok sanatçıdan, mütefekkirden bahsedilebilir. Genelde Türk dünyasının, özel de ise Türkmenlerin abide şahsiyetlerinden biri olan Mahtumkulu da yaşadığı dönemde yüklendiği işlevler ve bireylerin kendilerini evrende konumlandırmalarında izlemeleri gereken yol haritasını yaygınlaştırmaya çalışmasından dolayı çağlar üstü ufka sahip bir kanondur. Kanonlaşma sürecinde hem belirleyiciler ve kıstasları hem de kanonlaşma için uygun zeminin olması gerekir. Kanonlaşma için ortak deneyimin, tarihsel sürekliliğin, kültürel belleğin ve kadrolaşmanın mutlak zorunluluk olduğunu belirtmek gerekir. Bu süreçler, en iyi modeli/örneği/normu öne çıkardığında kanonlaşma süreci başlar. Bu süreci Mahtumkulu özelinde incelediğimizde, Türkmenistan’ın 18. yüzyılda içinde bulunduğu kaotik durum, yeni bir doğuşun başlayacak olması ve kanon seçiminde işaret edilen belirleyicilerin de üzerinden üç asır geçmiş bir mütefekkirin kanon olarak belirlenmesinde hem fikir olması, Mahtumkulu’nun tefekkür ve tezekkür aşamalarındaki süreci ve yüklendiği işlevler hem edebî çevrelerin hem siyasetin hem de halkın onu kanon olarak kabul etmelerinde fikir birliğine sahip olduklarını gösterir.
URI: https://doi.org/10.55666/folklor.1452290
https://search.trdizin.gov.tr/tr/yayin/detay/1258545
https://hdl.handle.net/11499/57961
Appears in Collections:İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Koleksiyonu
TR Dizin İndeksli Yayınlar Koleksiyonu / TR Dizin Indexed Publications Collection

Files in This Item:
File SizeFormat 
document - 2024-10-10T143711.883.pdf405.89 kBAdobe PDFView/Open
Show full item record



CORE Recommender

Google ScholarTM

Check




Altmetric


Items in GCRIS Repository are protected by copyright, with all rights reserved, unless otherwise indicated.