Taberânî’nin el-mu‘cemü’l-kebîr’inde sahâbe bilgisi

Abstract

Bu çalışmada, mütekaddimûn dönemi muhaddislerinden mu‘cemleriyle tanınan Taberânî’nin (ö. 360/971) sahâbe râvîlerini esas alarak alfabetik olarak yazdığı el-Mu‘cemü’l-kebîr adlı eseri sahâbe bilgisi açısından tetkik edilmiştir. Giriş ve iki bölümden oluşan çalışmanın birinci bölümünde müellifin nesebi, ailesi, ilmi şahsiyeti, eserleri, kaynakları ve kendinden sonra yazılan sahâbe kaynaklarına etkisi konu edildikten sonra sahâbe kavramı açıklanmıştır. İkinci bölümde ise kitapta yer alan rivâyet ve bilgiler sahâbe bilgisi bakımından incelenip Taberânî’nin sahâbeyi tespit metodu, sahâbe bilgisinin muhtevâsı, ve tespit edilen sahâbîler ortaya konulmaya çalışılmıştır. el-Mu‘cemü’l-kebîr’de yer alan sahâbîler İbn Hacer’in el-İsâbe adlı eseriyle mukayese edilerek İbn Hacer’in taksimine göre sahâbe olanlar, Hz. Peygamber’in vefatında henüz temyiz çağına erişmemiş olanlar, muhadramlar ve yanlışlıkla sahâbe arasında zikredilen kimseler listelenmiş ve eserde yer alan erkek ve hanım sahâbe sayısı tespit edilmiştir. Özellikle İbn Hacer’de bulunmayıp Taberânî’de yer alan sahâbenin de tespiti yapılmıştır. Araştırma konumuz olan eserde hadis rivâyeti bulunan sahâbîlerin tespiti amacıyla Ahmed b. Hanbel’in Müsned’i ile de bir karşılaştırma yapılmış elde edilen bulgulara dipnotlarda işaret edilmiştir. el-Mu‘cemü’l-kebîr’de Taberânî’nin tercemesini zikrettiği kişi sayısı 1593 olarak tespit edilmiştir. Tercemesi zikredilen bu kişilerin 1276’sı erkek, 231’i kadın sahâbî olmak üzere toplam 1507’dir. 16 sahâbinin ise sadece Taberânî’de yer aldığı İbn Hacer’in el-İsabe’sinde bulunmadığı tespit edilmiştir. Ayrıca Ahmed b. Hanbel’in Müsned’i ile yapmış olduğumuz karşılaştırma neticesinde tespit edilen sahâbenin yaklaşık 1/3’ünün yani 1507 sahâbenin 558’inin Ahmed b. Hanbel’in Müsned’inde hadis rivâyetinin bulunduğu geriye kalanların ise bir kısmının el-Mu‘cemü’l-kebîr’de hadis rivâyeti olmasına rağmen Müsned’de rivâyetinin yer almadığı görülmüştür. Hadis rivâyeti bulunmayan sahâbîlerin ise siyer ve meğâzî kaynakları başta olmak üzere farklı kaynaklardan alındığı bir kısmının da Taberânî’nin yalnızca kendi eserinde yer verdiği kimseler olduğu anlaşılmıştır.

In this study, the work al-Muʿjam al-Kabīr by al-Ṭabarānī (d. 360/971), one of the early period ḥadīth scholars (muḥaddiths) known for his muʿjams, is examined in terms of Ṣaḥābah (Companions) knowledge, focusing on the Ṣaḥābah narrators and organized alphabetically. The study consists of an introduction and two chapters. In the first chapter, after discussing the author's lineage, family, scholarly personality, works, sources, and his influence on subsequent Ṣaḥābah sources, the concept of Ṣaḥābah is explained. The second chapter analyzes the narrations and information in the book concerning the Ṣaḥābah, focusing on al-Ṭabarānī's method of identifying the Ṣaḥābah, the content of Ṣaḥābah knowledge, and the Ṣaḥābah identified in the work. The Ṣaḥābah mentioned in al-Muʿjam al-Kabīr are compared with those listed in Ibn Ḥajar's al-Iṣābah. The Ṣaḥābah are categorized according to Ibn Ḥajar's classifications, including those who are Ṣaḥābah according to his criteria, those who had not reached the age of discernment at the time of the Prophet's passing, the muḥaḍramūn (those who lived during both the pre-Islamic and Islamic periods without meeting the Prophet), and those mistakenly listed among the Ṣaḥābah. The number of male and female Ṣaḥābah in the work is also identified. Notably, Ṣaḥābah mentioned in al-Ṭabarānī's work but not in Ibn Ḥajar's are specifically highlighted. To identify the Ṣaḥābah who narrated ḥadīths, a comparison with Aḥmad b. Ḥanbal's Musnad is conducted as part of this study. As a result, the Ṣaḥābah who transmitted ḥadīths are identified. Additionally, it is noted that al-Ṭabarānī mentioned a total of 1,593 individuals in al-Muʿjam al-Kabīr. According to the classification based on Ibn Ḥajar's al-Iṣābah, 1,276 of these individuals are male Ṣaḥābah, 231 are female Ṣaḥābah, making a total of 1,507 Ṣaḥābah. Furthermore, 16 Ṣaḥābah are found to be mentioned only in al-Ṭabarānī's work. Moreover, the comparison with Aḥmad b. Ḥanbal's Musnad reveals that approximately one-third of the identified Ṣaḥābah, or 558 out of 1,507 Ṣaḥābah, have ḥadīth narrations in the Musnad. It is also observed that some Ṣaḥābah have ḥadīth narrations in al-Muʿjam al-Kabīr but not in the Musnad, and those without ḥadīth narrations were identified from other sources, including sīrah (biography of the Prophet) and maghāzī (military campaigns) literature, or are unique to al-Ṭabarānī's work.