Eskiçağda Özbekistan’dan Mezopotamya ve Anadolu’ya yapılan maden ticareti (lal taşı, lapis lazuli taşı ve kalay)

Abstract

Bu çalışma, Eskiçağ Tarihi sürecinde Orta Asya’dan Mezopotamya ve Anadolu’ya yapılan maden ticaretini, özellikle Lal Taşı, Lapis Lazuli Taşı ve Kalay madenlerini ele almaktadır. MÖ 3 bin yılda başlayan bu ticaret, Orta Asya’daki Özbekistan, Kazakistan, Afganistan ve Tacikistan gibi ülkelerde bulunan zengin maden yatakları ile Mezopotamya ve Anadolu arasındaki uzun mesafeli ticaret ilişkilerini kapsamlı bir şekilde incelemektedir. Bu ticaretin başlangıcında, Orta Asya'da çıkarılan değerli taşlar, özellikle Lal Taşı ve Lapis Lazuli Taşı, Mezopotamya’daki saraylar ve tapınaklar için lüks ve prestij sembolü olarak büyük talep görmüştür. Özellikle Lapis Lazuli, Eskiçağ toplumlarında hem dekoratif hem de dini objelerde kullanılmış, bu da taşın önemini artırmıştır. Ticaret sadece taşlarla sınırlı kalmamış, Kalay gibi endüstriyel madenlerin de dâhil olduğu geniş çaplı bir ticaret ağı oluşmuştur. Kalay, tunç yapımında kritik bir maden olup, özellikle Eski Asur Devleti'nin Anadolu ile yaptığı ticarette merkezi bir rol oynamıştır. Arkeolojik buluntular ve çivi yazılı belgeler, Asurluların bu ticarette aracılık ettiğini ve kendi topraklarında Kalay yatakları bulunmaması nedeniyle bu madenin Orta Asya’dan, İran üzerinden ithal edildiğini ortaya koymaktadır. Bu ticaret ağı, Orta Asya’nın Kalay gibi stratejik madenlerinin Mezopotamya ve Anadolu’ya taşınmasını sağlamış ve bu sayede bölgesel ticaret yollarının oluşmasında önemli bir etken olmuştur. Söz konusu incelemede, Orta Asya’dan Mezopotamya ve Anadolu’ya uzanan bu ticaretin, ekonomik etkilerinin yanı sıra, kültürel alışverişe de zemin hazırladığı tartışılmaktadır. Değerli taşların ve Kalayın Mezopotamya’daki üretim, sanat ve dini ritüeller üzerindeki etkileri de göz önünde bulundurulmuştur. Ayrıca Kalay ticaretinin başlamasından önceki dönemde Lal Taşı ve Lapis Lazuli ticaretinin varlığı da çivi yazılı belgeler ve arkeolojik buluntularla desteklenmektedir. Bu bağlamda çalışma, Orta Asya’nın tarih boyunca önemli bir maden kaynağı olduğunu ve bu zenginliklerin Mezopotamya ve Anadolu'da büyük bir etkiye sahip olduğunu göstermeyi amaçlamaktadır.

This study examines the metal trade from Central Asia to Mesopotamia and Anatolia during the Ancient History period, focusing particularly on garnet, lapis lazuli, and tin. Beginning in the 3rd millennium BCE, this trade established long-distance commercial relationships between the mineral-rich regions of Central Asia, including present-day Uzbekistan, Kazakhstan, Afghanistan, and Tajikistan, and the civilizations of Mesopotamia and Anatolia. At the outset of this trade, precious stones such as garnet and lapis lazuli, mined in Central Asia, were in high demand by the palaces and temples of Mesopotamia, serving as symbols of luxury and prestige. Lapis lazuli, in particular, was highly valued in ancient societies, being used in both decorative and religious objects, which further enhanced its significance. The trade was not limited to precious stones; it also encompassed industrial minerals like tin, forming an extensive trade network. Tin, a crucial element in the production of bronze, played a central role in the trade between the Old Assyrian State and Anatolia. Archaeological findings and written records reveal that the Assyrians acted as intermediaries in this trade, importing tin from Central Asia via Iran, as there were no tin deposits within their own territories. This trade network facilitated the transportation of strategic minerals like tin from Central Asia to Anatolia and Mesopotamia, thereby contributing significantly to the formation of regional trade routes. This study discusses how this trade from Central Asia to Mesopotamia and Anatolia laid the groundwork for not only economic impacts but also cultural exchanges. The influence of precious stones and tin on Mesopotamian production, art, and religious rituals is also considered. Additionally, evidence from ancient documents and archaeological findings supports the existence of a trade in garnet and lapis lazuli prior to the commencement of tin trade. In this context, the study aims to demonstrate that Central Asia has been an important source of minerals throughout history, and these resources had a significant impact on Mesopotamia and Anatolia.