Akdeniz İklim Kuşağındaki Sığ Göllerde Suiçi Bitkilerin Yapısal Rolü ile Gelişimini Etkileyen Faktörlerin Geçmişte, Günümüzde ve Daha Sıcak Isınan Koşullarda Belirlenerek Uyum ve Azaltma Stratejilerinin Oluşturulması

Abstract

Sığ göller, tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de tatlı su ekosistemlerinin önemli kısmını oluşturmaktadır. Suiçi bitkileri tampon mekanizmaları sayesinde bu ekosistemlerde düzenleyici bir rol oynamaktadır. Bu projede ?Zaman Yerine Mekan? yaklaşımı kullanılarak 23 gölde bahar ve yaz örneklemeleri, laboratuvar ve yerinde deneyler, paleolimnolojik araştırmalar, uzun dönemli izleme (Mogan ve Eymir Gölleri) çalışmaları ve modelleme (Mogan Gölü) yöntemleri kullanılarak yarı-kurak Akdeniz kuşağındaki ülkemiz sığ göllerinde suiçi bitkilerin büyümesini etkiliyen faktörler araştırılmıştır. Örneklenen göllerde yaz mevsiminde besin tuzu ve klorofil-a konsantrasyonları ile fitoplankton (özellikle siyanobakter) yoğunluklarında görülen artış, ötrofik koşulların göstergesidir. Ayrıca, yaz mevsiminde göllerde baskın olan makroomurgasız grupları ötrofik koşullara toleranslı türlerdir. Omnivor ve küçük boylu balıklar sıcaklığın yüksek olduğu güney, ova göllerinde daha baskınken, piskivorların berrak, soğuk, kuzey göllerini tercih ettiği görülmüştür. Güneydeki sıcak göllerde Rotifera gibi küçük boylu zooplankton miktarı artmıştır. Yaz aylarında suiçi bitkilerinin dağılımını ve yoğunluğunu etkileyen en önemli etmenler su seviyesi, besin tuzu ve tuzluluk değişimleri ile sıcaklık ve rakımdır. Buna uygun olarak, paleolimnolojik belirteçler (diatom, Cladocera, bitki makrofosili) tuzluluk ve besin tuzları yoğunluğu sonucu artan bulanıklığın bitkiler için önemini göstermiştir. Mogan ve Eymir Gölleri?nde yürütülen uzun dönemli izleme çalışması suiçi bitki gelişimini etkileyen en önemli faktörün su seviyesi değişimi, Mogan Gölü?nde uygulanan model ise bu faktörlerin sıcaklık, su seviyesi ve fitoplankton yoğunluğu olduğunu göstermiştir. Ayrıca kuzey ılıman iklim sığ göllerinde suiçi bitkilerinin ?zooplanktona avlanma baskısına karşı barınak sağlaması? laboratuvar ve in situ yapay bitki deneyleriyle sınanmıştır. Avlanma baskısı karşısında suiçi bitkilerinin zooplankton için barınak oluşturmadığı ve zooplanktonun ?Günlük Dikey Göç? davranışını gösterdiği belirlenmiştir. Aynı örnekleme ve analiz yöntemleri kullanılan iki proje ile (ÇAYDAG 105Y332 ve 110Y125) toplam 46 gölü kapsayan, ülkemiz göllerine ait en geniş veri kümesi oluşturulmuştur. Analizler, ülkemiz sığ göllerinde suiçi bitki gelişimini, dağılımını ve çeşitliliğini besin tuzlarınının yoğunluğuna bağlı su bulanıklığı, tuzluluk, su seviyesi değişimi ve Anadolu Platosu?nun yarattığı rakımsal farklılığın etkilediğini göstermiştir.