Okul yöneticilerinin toksik (zehirli) liderlik davranışları ile öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişki [Master Thesis]

Abstract

Bu çalışmanın amacı, ortaokullarda çalışan öğretmenlerin algılarına göre okul müdürlerinin toksik (zehirli) liderlik davranışları ile öğretmenlerin tükenmişlik düzeyleri arasındaki ilişkileri incelemektir. Araştırmada nicel araştırma yöntemlerinden ilişkisel tarama deseni kullanılmıştır. Araştırmanın örneklemi 2015-2016 Eğitim Öğretim yılında Denizli ili merkez ilçeleri Pamukkale ve Merkezefendi ilçe milli eğitim müdürlüklerine bağlı kamu ortaokul ve imam hatip ortaokullarında görev yapan toplam 2302 öğretmen arasından oranlı eleman örnekleme yöntemine göre seçilen 352 öğretmenden oluşmaktadır. Araştırmanın verileri Maslach ve Jackson (1981) tarafından geliştirilmiş ve Ergin (1992) tarafından Türkçeye uyarlanmış olan “Maslach Tükenmişlik Ölçeği” ve Çelebi, Güner ve Yıldız (2015) tarafından geliştirilen “Toksik (Zehirli) Liderlik Ölçeği” aracılığı ile toplanmıştır. Maslach Tükenmişlik Ölçeği 22 soru ve duygusal tükenme, duyarsızlaşma, kişisel başarı hissinde azalma olmak üzere üç alt boyuttan oluşmaktadır. Toksik (Zehirli) Liderlik Ölçeği ise 30 soru ve değer bilmezlik, çıkarcılık, bencillik, olumsuz ruh hali olmak üzere dört alt boyuttan oluşmaktadır. Verilerin analizinde parametrik ve nonparametrik tekniklerden yararlanılmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre öğretmenler; okul müdürlerinin toksik liderlik davranışı sergilediklerine katılmamakta, çok nadir de olsa duygusal tükenmişlik ve kişisel başarı hissinde azalma yaşamakta ancak hiçbir zaman duyarsızlaşma yaşamamaktadırlar. Öğretmenlerin algılarına göre; okul müdürlerinin olumsuz ruh hali davranışı ile okulun öğretim şekli arasında anlamlı bir fark bulunmuştur. Duygusal tükenmişlik boyutu ile mesleki kıdem, branş, maaşı yeterli bulma ve mesleki saygınlık değişkenleri arasında; duyarsızlaşma boyutu ile branş, maaşı yeterli bulma ve mesleki saygınlık değişkenleri arasında; kişisel başarı hislerinde azalma boyutu ile okul bölgesi, okulun öğretim şekli, yaş, medeni durum, branş ve mesleki saygınlık değişkenleri arasında anlamlı bir fark bulunmuştur. Tükenmişliğin bütün alt boyutları ile toksik liderliğin değer bilmezlik alt boyutu ve geneli arasında düşük düzeyde anlamlı bir ilişki saptanmıştır. En yüksek ilişki duyarsızlaşma (tükenmişlik) ve çıkarcılık (toksik liderlik) alt boyutları arasında çıkmıştır. Toksik liderliğin değer bilmezlik, çıkarcılık, bencillik ve olumsuz ruh hali boyutları birlikte duygusal tükenmişlik, duyarsızlaşma ve kişisel başarı hissinde azalmayı anlamlı olarak yordamaktadır.

The aim of this study is to analyze the relationship between the toxic leadership behaviours of school principals and the teachers’ burnout from the view of secondary school teachers. In the study, the relational search model -one of the quantitative research methods- is used. The sample consists of 352 teachers chosen according to rational subgroup sampling among 2302 teachers working at public secondary schools and religious vocational schools of central county Pamukkale and Merkezefendi directorate of national education in Denizli. The data gathered through “Maslach Burnout Inventory” which was developed by Maslach and Jackson (1981) and “Toxic Leadership Scale” developed by Çelebi, Güner and Yıldız (2015). Maslach Burnout Inventory composes 22 items and 3 sub dimensions including emotional exhaustion, depersonalization and decrease of personal accomplishment. Toxic Leadership Scale composes 30 items and 4 sub dimensions including unappreciativeness, utilitarian, egoistic, psychological dysfunction. Both parametric and non-parametric tests are used to analyze the data. According to the results, the school teachers do not agree the idea that school principals show toxic leadership behaviours, and they hardly ever experience emotional exhaustion and decrease of personal accomplishment but never have depersonalization. According to the view of the teachers, there is a meaningful difference between psychological dysfunction and the teaching format of the school. It is also indicated that there is a meaningful difference between emotional exhaustion dimension and teachers’ seniority, profession, salary satisfaction and prestige; depersonalization dimension and, profession, salary satisfaction and prestige; decrease of personal accomplishment dimension and school district, school’s teaching format, age, marital status, profession, and prestige. As a result of the analyses done, significant relationships are found at a low level between the all sub dimensions of burnout and, unappreciativeness and general of toxic leadership. The highest relation is seen between depersonalization (burnout) and utilitarian (toxic leadership). Also, it is found that sub-dimensions of toxic leadership as unappreciativeness, utilitarian, egoistic, psychological dysfunction together predict the emotional exhaustion, depersonalization and decrease of personal accomplishment significantly.