Tezkire-i Şeyh Safî’ye göre Erdebil Tekkesi’nde semah

Abstract

Alevi-Bektaşi topluluklarının en önemli ritüellerinden biri semahtır. Nesilden nesile aktarılarak günümüze kadar ulaşan ve sözlü kültürün bir öğesi olan semahın günümüzdeki şeklini, figürlerinin anlamlarını ve adaplarını tespit etmek kadar, tarihî metinlerdeki durumunu tespit etmek de önemlidir. Bu yönde yapılan her araştırma hem kültürel, hem de dinî çalışmalara katkıda bulunacaktır. Erdebil Tekkesi’ne ve Safiyyeddîn-i Erdebîlî’ye dair en eski ve en temel kaynaklardan biri İbn Bezzâz’ın Farsça Safvetu’s-Safâ adlı eseridir. Bu eser Neşâtî tarafından XVI. yüzyılda Türkçeye çevrilmiştir. Bu çalışmada Neşâtî’nin Safvetu’s-Safâ’dan tercüme ettiği Tezkire-i Şeyh Safî’nin Britanya Müzesi Add. 18548 nolu nüshasındaki semah ile ilgili bilgiler incelenecektir. Tezkire-i Şeyh Safî’de semah ile ilgili doğrudan veya dolaylı olarak verilen bilgilerin ışığında o dönemdeki Erdebil Tekkesi’nde dönülen semahın şekli, süresi, adapları, musikisi, kıyafeti vb. özellikleri tespit edilecektir. Böylelikle semahın aynı kalan veya yıllar içinde değişen yönleri ortaya konulmuş olacaktır. Tezkire-i Şeyh Safî’de verilen bilgilere göre Erdebil Tekkesi’nde vect, mutluluk ve manevi işaret sebebiyle dönülen semah; sadece baş ile, sadece kulak ile, tüm vücut ile hatta hiç hareket edilmeden de yapılabilmektedir. Tezkire-i Şeyh Safî’de din büyüklerinin ve dervişlerin yanı sıra insan dışında bir hayvanın ve bir eşyanın da semah döndüğü belirtilir. Tezkire-i Şeyh Safî’de Erdebil Tekkesi’ndeki semahın süresi ve özel kıyafeti hakkında kesin bir bilgi verilmemektedir; ancak semahın adaplarına ve musikisine dair bilgiler bulunmaktadır.