İş- yaşam dengesi: Öğretmen ve yöneticiler üzerinde bir çalışma

Abstract

Günümüz örgütlerinin etkililiğinin belirleyicilerinden birisinin sahip oldukları insan kaynakları olduğu gerçeği artık fark edilmiştir. Bu nedenle, örgütler, sahip oldukları insan kaynağının bağlılığını ve motivasyonunu olumsuz etkileyen faktörleri azaltmanın ve bu önemli kaynağı elinde tutmanın yollarını aramaktadırlar. Sözü edilen bu olumsuz faktörlerden biri de gerçekleşen hızlı değişimin bir sonucu olarak çalışanların işleriyle aile yaşamları arasında denge kurmada zaman zaman sorun yaşamalarıdır. İş yaşam dengesi; aile, kişisel ve iş yaşamı arasındaki uyumu, yaşamın farklı alanları arasındaki dengeyi ifade etmektedir. Tüm çalışanlarda olduğu gibi, eğitim çalışanlarının da birbirine bağlı ve birbirinden etkilenen iş ve aile rollerini eş zamanlı olarak yerine getirmeleri gerekir. Ayrıca, öğrencilerine, ailelere, çalıştığı kuruma ve topluma karşı diğer meslek gruplarından farklı sorumlulukları da bulunmaktadır. Bu araştırmada, Türk Milli Eğitim Bakanlığı’nın önemli sorumluluklar yüklediği yönetici ve öğretmenlerin iş ve yaşam dengesini kurmaya yönelik algılarının belirlenmesi ve bu algıların farklı değişkenler açısından incelenmesi amaçlanmaktadır. Araştırma ilişkisel tarama modelinde tasarlanmış olup araştırmanın örneklemini tabakalı küme örnekleme yöntemi ile belirlenen 21 okulda görevli 43 yönetici ve 558 öğretmenden oluşan toplam 601 katılımcı oluşturmaktadır. Bu araştırmada, yönetici ve öğretmenlerin iş-yaşam dengesi algılarını belirlemek için “İş-Yaşam Dengesi Ölçeği” kullanılmıştır. Araştırmanın bulgularına dayalı olarak elde edilen en önemli sonuç, ortaöğretim kurumlarında görev yapan hem yöneticilerin hem de öğretmenlerin iş ve özel yaşam alanları arasında dengeyi tam olarak olmasa da kısmen kurabiliyor olmalarıdır. Bu konuda, katılımcıların çoklu yaşam rollerinin yönetiminde çoğunlukla dengeyi ve kontrolü sağladıkları; ancak hem iş hem de özel yaşama ilişkin rollerinden doyum sağlama ve bağlılık duyma ile kendilerine yeterli zaman ayırma konularında denge sağlamada daha az başarılı oldukları belirlenmiştir. Ayrıca, araştırmanın bir diğer çarpıcı sonucu da özellikle yöneticilerin kendilerine yeterli zamanı ayırma konusunda daha az başarılı olmalarına rağmen yönetici ve öğretmenlerin duyumsadıkları iş-yaşam dengesinin benzer düzeyde olmasıdır. Tüm bunların yanı sıra iş ve yaşam alanları arasındaki dengeyi sağlamada yönetici ve öğretmenlerin cinsiyetlerinin, görev yaptıkları okul türünün, öğrenim durumlarının ve çocuk sahibi olma durumlarının önemli faktörler olmadığı da görülmüştür. Ancak söz konusu katılımcıların meslekte ve okulda geçirdikleri sürenin iş yaşam dengesine yönelik algılarında farklılıklara yol açtığı sonucuna da ulaşılmıştır. Bu bağlamda, araştırmanın bu sonuçlarına dayanarak eğitim çalışanlarının performansları üzerinde çok önemli etkileri olabilen iş ve yaşam alanları arasındaki dengenin tam anlamıyla sağlanabilmesi için Bakanlık tarafından öncelikle iş-yaşam dengesine yönelik farkındalığın arttırılması adına iş-aile çatışması veya aile-iş çatışması ile başa çıkabilme araç ve yöntemlerinin geliştirilmesini ve uygulanmasını sağlayacak düzenlemelerin yapılabileceği önerilmektedir.