Eleştirinin ötekinin dünyasındaki örnekleri: şiîlikte klasik bir ayrışma olan ahbârî-usûlî tartışmasındaki eleştirel dilin doğası üzerine

Abstract

Eleştirinin Ötekinin Dünyasındaki Örnekleri: Şiîlikte Klasik Bir Ayrışma Olan Ahbârî-Usûlî Tartışmasındaki Eleştirel Dilin Doğası Üzerine Dr. Öğr. Üyesi Sefa ATİK Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Bilindiği gibi İslâm fıkhında şer‘î-amelî bir konuda nassın mevcudiyeti durumunda akla başvurulamayacağı genel kabuldür. Bu genel kural Caferî fıkhında da geçerlidir. Fakat Caferî fıkhının, nasların sınırlı, olayların sınırsız olduğu gerçeği ile yüz yüze gelme süreci bir hayli zaman almıştır. Nitekim İmamet gibi kendi sistematiği içerisinde ciddi iddiaları taşıyan bir ilkeyi, itikadi bir umde haline getiren Şiî fıkhında bidayette bir rehavet ve özgüven hali egemen olmuş, imametin verdiği rehavet ve özgüven “gaybet” ile sarsıntı geçirmiş akabinde küçük gaybetten büyük gaybete geçilme sürecinde bir sukut-i hayal yaşanmıştır. İmamın gaybete girmesi ile birlikte şiî cemaatin, dini, itikadi, siyasi, sosyal ihtiyaçlarının giderilmesinin nasıllığı üzerine kafa yorarak aklî pratikleri devreye sokan usûlî alimler Şiî usulünü tesis etmeyi başarabilmişlerdir. Usûlün doğası gereği ortaya çıkan ihtilaf kültürü mezhep içi doktrinsel ayrışmaları da beraberinde getirdiği için mezhep içerisinde acaba bir sünnîleşme süreci ile mi karşı karşıya geliyoruz endişesine neden olmuştur. Muhammed Emin Esterebâdî, salt ahbâr ile ameli esas alan, sonradan şii düşünce hayatına sokulan usûlî düşünce ve ictihad yöntemine “sünnî icadı bidatler” diyerek fıkıh metodolojisine kökten itiraz eden, yazdığı eser ile ciddi mücadeleye girişen ahbari bir düşünürdür. Onun kullandığı eleştirel dile Nureddin el-Amili aynı üslup ile cevap vermiştir. İşte bu mezhepsel iç bölünmenin gerilim hattında ahbârî düşünceyi sistematiğe büründüren Esterebadî’nin bir usûlî olarak ilim hayatında zuhur etmesi, sonrasında ahbârî düşünceyi sistemleştirirken kullandığı dil ve üslup ile kendisine reaksiyon gösteren el-Amilînin eleştirel dilinin doğasını yaşanmış bir tecrübe olarak günümüze taşımak önem arz etmektedir