Mi?mari? bağlamda Konya Karatay Medresesi? üzeri?ne bi?r değerlendi?rme

Abstract

As a consequence of the Mongol invasion, in the 13th century which caused great damage and loss to the Turkic and Islamic world, the big scientific centers such as Bukhara, Samarkand and Baghdad were destroyed and the scientific environment where scientists could conduct their studies was eliminated. During this period, the scholars accommodating and working in these big centers of science searched for new places to protect themselves and continue their activities. Under these circumstances, Konya in Anatolia and Cairo in Egypt had become attraction points for scientists. Specifically, during the 13th century, the Anatolian Seljuk capital Konya, has become one of centers of Islamic civilization, with extensive construction activities and significant scientific studies. Among these construction activities, madrasas which are educational institutions are of great importance. The Karatay Madrasa is one of the most outstanding structures in terms of both architectural and decorative features. The aim of this study is to examine and assess the architectural characteristics of the Karatay Madrasa which is well known for the dense tile mosaic ornament elements and monumental portal. According to the inscriptions on portal of Karatay Madrasa it was built in 649 H./1251 A.D. under patronage of the Grand Vizier and Amir Jalaluddin Qaratai during the reing of the Izz ad-D?n Kayk?wus II. It is possible to state that the Karatay Madrasa, which hosted the visits, meetings and activities of the scholars and wisemen of the period, also guided the cultural life of the city. The building is located in the city center, very close to Alaaddin Hill which is the inner castle of Konya. It is interesting to note that the Karatay Madrasa, which is the one of Anatolian Seljuk period madrasas with single floor, single iwan and closed courtyard, has a portal that doesn’t placed on the same axis as the iwan and the main facade. In addition, the monumental portal of the building which doesn’t open to the entrance iwan is differentiated by this feature from the widespread architectural practices of the era. The first examples of a closed courtyard plan, which can be observed in Anatolia in the middle of 12th century at Danishmendid madrasas such as Tokat Yağıbasan Madrasa (1152) and Niksar Yağıbasan Madrasa (1158), emerging about a hundred year later in a more advanced and regular manner in Karatay Madrasa revealing the architectural value of the building. While the structure is expected to reflect symmetrical features in the original architectural plan, some mismatches and irregularities within the architectural context of the madrasa highly probably occurred as an outcome of uncountable repairs and intense destruction over time. 13. yüzyılda Türk ve İslam Dünyasına büyük acılar ve kayıplar yaşatan Moğol İstilasının bir sonucu olarak Buhara, Semerkand, Bağdat gibi büyük ilim merkezleri tahrip edilmiş ve ilim adamlarının çalışmalarını yürütebilecekleri bilimsel ortam ortadan kalkmıştır. Bu dönemde söz konusu büyük ilim merkezlerinde yaşayan âlimler kendilerini himaye edecek ve çalışmalarını sürdürebilecekleri yeni merkezler aramışlardır. Bu şartlarda Anadolu’da Konya ve Mısır da Kahire âlimlerinin ilk adreslerinden olmuştur. Anadolu Selçuklu başkenti Konya özellikle 13. yüzyıl boyunca yoğun imar faaliyetlerinin yaşandığı ve ilmi çalışmaların yapıldığı bir İslam medeniyeti merkezi haline gelmiştir. Bu imar faaliyetlerinin içinde özellikle eğitim kurumları olan medreseler dikkat çekmektedir. 13. yüzyıl Konya medreseleri içinde Karatay Medresesi, gerek mimari gerekse süsleme özellikleri yönünden en önemli yapılardan biridir. Bu çalışmada, yoğun çini mozaik süsleme unsurları ve anıtsal taçkapısı ile tanınan Karatay Medresesi’nin mimari unsurlarının incelenmesi ve değerlendirmesi yapılacaktır. Karatay Medresesi taçkapısındaki inşa kitabesine göre H. 649/M. 1251 yılında inşa edilmiştir. Kitabede yapının Sultan II. İzzeddin Keykavus’un saltanatında ve büyük vezirlerden Celaleddin Karatay’ın banîliğinde inşa edildiği belirtilmektedir. Konya’da dönemin âlim ve ariflerinin ziyaret, toplantı ve faaliyetlerine ev sahipliği yapan Karatay Medresesi’nin şehrin kültür hayatına da yön verdiği söylenebilir. Yapı, Konya’nın iç kalesi olan Alaeddin Tepesi’ne çok yakında, yani merkezi bir noktada konumlandırılmıştır. Anadolu Selçuklu dönemine ait tek katlı, tek eyvanlı ve kapalı avlulu medreselerden olan Karatay Medresesi’nin eyvanla aynı aks üzerinde olmayan ve ana cepheyi ortalamayan bir taçkapıya sahip olması ilginçtir. Ayrıca yapının anıtsal nitelikteki taçkapısı bir giriş eyvanına açılmamasıyla da dönemin yaygın mimari uygulamalarıyla farklılaşmaktadır. Anadolu’da ilk örneklerini 12. yüzyılın ortalarında Danişmendli medreselerinden olan Tokat Yağıbasan Medresesi (1152) ve Niksar Yağıbasan Medresesi (1158) olarak bildiğimiz kapalı avlulu medrese plan şemasının yaklaşık yüz yıl sonra daha gelişmiş ve düzenli şekilde Karatay Medresesi’yle ortaya çıkması yapının mimari olarak değerini ortaya koymaktadır. Yapının özgün mimari planında simetrik özellikler göstermesi beklenirken günümüzde yapıda mimari bağlamda görülen bazı uyumsuzluk ve düzensizliklerin zaman içerisinde yaşanan yoğun tahribat ve sayısını bilemediğimiz onarımların sonucu ortaya çıkmış olmasının yüksek olasılığı inkâr edilemez bir olgudur.