Türkiye'de sivil asker ilişkileri bağlamında 1966-1973 Cumhurbaşkanlığı seçimleri

Abstract

Bu çalışma, Türkiye'nin tecrübe ettiği 1966 ve 1973 cumhurbaşkanlığı seçimlerini sivil asker ilişkileri bağlamında incelemeyi hedeflemektedir. Çalışmanın ilk bölümünde sivil asker ilişkilerinin ideolojik temelleri, alanlarında Samuel Huntington, Amos Perlmuter ve Morris Janowitz gibi uzman bilim adamlarının görüşlerine yer verilerek açıklanmış ve konunun teorik alt yapısının ortaya çıkması sağlanmıştır. Ortaya konan bu teoriler bağlamında ordunun siyasete müdahale etmesini sağlayan faktörler ele alınarak gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin sivil asker ilişkileri örnekler verilerek ortaya konmuştur. Çalışmanın ikinci bölümünde ise, Türkiye'nin sivil asker deneyimi Osmanlı İmparatorluğu'ndan başlayıp çok partili hayata kadar olan süreç ele alınarak özetlenmeye çalışılmış ve bu bağlamda ordunun 1950 yılında çok partili hayata geçişle beraber takındığı aktif müdahaleci rolün nedenleri ve şekilleri ortaya çıkarılmıştır. Üçüncü bölümde, Türkiye'deki sivil asker ilişkilerinin 1966 ve 1973 cumhurbaşkanlığı seçimlerine yansıması ele alınmış, seçim sürecine katkısı bulunan tüm aktörlerin detaylı incelemesi yapılmış ve bu doğrultuda sivil-ordu çatışmasının hangi noktalara kadar varabildiği tartışılmıştır. Tezin hazırlanmasında sivil asker ilişkileri konusunda alanında uzman bilim adamlarının kaleme aldıkları kitaplar ile yerli ve yabancı dergilerde konuyla alakalı yayınlanmış olan makalelerden yararlanılmış, ayrıca bahsi geçen 1960 sonrası cumhurbaşkanlığı seçimi sürecinde yaşanan gelişmelerin içinde doğrudan veya dolaylı olarak yer almış olan kişilerin tecrübelerinin aktarıldığı anı kitaplarından faydalanılmıştır. Çalışmanın sonucunda ordunun Atatürk ve İnönü zamanlarında görülen subjektif kontrol modelinden çıkıp ülkenin çok partili hayata geçmesiyle muhafız tipi modele kaydığı gözlemlenmektedir. DP iktidarı zamanında kaybetmiş olduğu saygınlığı ve önemi tekrar kazanmak isteyen Türk ordusu, 1960'tan sonra kendi içinden ve saygı duyduğu kişileri cumhurbaşkanlığı makamına getirmek suretiyle sübjektif kontrolü yeniden tesis etmeye çalışmıştır. Türkiye'de kendi içinde barındırdığı farklı yapılar nedeniyle kendine özgü bir sivil-ordu ilişkisi modeli gelişmiştir. Osmanlı İmparatorluğu zamanında başlayan modernleşme süreci sivil asker ilişkilerinin yeni bir yapıya bürünmesine neden olmakla beraber ordunun cumhuriyetin kurulmasındaki modernleştirici rolünün sürdürülmesini sağlamış, bu da orduyu ayrıcalıklı bir konuma yerleştirmiştir. Bu ayrıcalıklı konum ordunun siyaset üzerinde etkisinin artmasına neden olmuştur. Cumhuriyetin kurucu unsuru olan Türk ordusu ?muhafız? rolüne bürünmüş ve gerekli gördüğü zamanlarda sisteme doğrudan veya dolaylı yoldan müdahale ederek savunduğu temel değerlerin devam ettirilmesini amaçlamıştır. Bu bağlamda Türkiye'de 1960 yılından sonra gerçekleştirilen cumhurbaşkanlığı seçimleri sivil asker çatışmasının somut şekilde görüldüğü en önemli pratikler olarak karşımızda durmaktadır. Bu çalışmada 1966 ve 1973 cumhurbaşkanlığı seçimleri karşılaştırılarak Türkiye'nin yaşamış olduğu sivil asker çatışmasına ışık tutulacaktır. Anahtar Kelimeler: Siyaset, Ordu, Pretoryenizm, Cumhurbaşkanlığı Seçimleri

This study aims to examine 1966 and 1973 presidential elections experienced by Turkey with respect to civil-military relations. In the first section of the study, the ideological foundations of civil-military relations are explained based on the views of scientists like Samuel Huntington, Amos Perlmutter and Morris Janowitz, who are all experts in their area, so that the theoretical infrastructure of the issue could be revealed. In the context of these theories, factors which pave the way for military intervention in politics are handled and displayed with examples from civil-military relations in developed and underdeveloped countries. In the second section of the study, civil-military relations experience in Turkey is treated starting from Ottoman Empire until the adoption of multi-party politics is summarized, and in this context the reasons and patterns of active interventionist role adopted by the military after multi-party elections in 1950 are presented. In the third section, the reflections of civil-military relations in Turkey on 1966 and 1973 presidential elections are examined; all actors who played a role in the election process are detailed and accordingly the extent to which civil-military relations are discussed. During the preparation phase of the thesis, books written by scientists expert in their areas and articles published in national and international academic journals were utilized; in addition, memoirs which consist of the experiences of persons who directly or indirectly were involved in the developments in post-1960 presidential election processes were also employed. In the conclusion of the study, it is observed that a shift has been experienced from subjective control model, which prevailed in Atatürk and Inönü periods, to ?guardian? type model. After 1960, Turkish military, wanting to regain the respect and importance lost in Democrat Party period, tried to reestablish subjective control by bringing persons that it respects or persons from its establishment. In Turkey a unique civil-military relations model has been developed due to the different structures that it accommodates. Modernization process, starting from Ottoman Empire period, caused the civil-military relations to adopt a new structure; it also made sure that the modernizing role of the military in the proclamation of republic, which placed the military to a privileged status. This privileged status caused the military to increase its impact on politics. As a founder element of the republic, Turkish military adopted the role of a ?guardian? and made sure that the fundamental values that it defends are maintained by directly or indirectly intervening into the system when it deems necessary. In this context presidential elections conducted after 1960 in Turkey can be displayed as the most important practices in which civil-military conflict is seen in its most solid sense. In this study, presidential elections of 1966 and 1973 will be compared which will shed light on the civil-military conflict in Turkey. Keywords: Politics, Military, Praetorianism, Presidential Elections