Orta ölçekli yerleşim alanlarının geleceğe yönelik büyümesinde alternatif il içi içsel çekim alanları Denizli örneği

Abstract

Bu çalışma, yaşayan sosyal bir organizma olan kentin sürekli değişen ve gelişen yapısını anlamayı ve Denizli kentine il sınırları içerisinde alternatif yerleşim alanları tespit etmeyi amaçlamaktadır. Tezin ilk bölümünde kent, kentleşme ve kentlileşme tanımlanmaktadır. Kentsel gelişim kentin kendine has özellikleri neticesinde şekillendiğinden, Denizli kent merkezinin gelişimini bu kente özel ilişki ağları ve farklı bilim dallarının görüşlerinden de istifade edilmiştir. Kentsel büyüme kuramları, kentsel ekonomik gelişme ve çekim modelleri konularında temel bilgiler verilmekte ve Türkiye'de kentlerin gelişim süreci özetlenmektedir. İkinci bölümde, uygulama bölgelerinin seçiminde kullanılabilecek faktörler sıralanmakta, kontrolsüz kentsel büyümenin yaratacağı dengesizlikler ve sonuçları ele alınmaktadır. Orta ölçekli yerleşim alanları, bölgeleme ve sınıflama amaçlı ekonomik gruplama yöntemlerine yer verilmektedir. Yerleşim alanları olarak ifade edilen orta ölçekli kentlerin büyüklük sıralaması ve ölçek tanımlaması yapılmaktadır. Son bölümde, alternatif il içi içsel çekim alanlarının uygulandığı bölgeye has özelliklerle şekillendiği düşüncesinden hareketle Denizli ili idari birimleri özelinde değerlendirilmelerde bulunulmaktadır. Bu çerçevede, öncelikle aşırı ve sorunlu büyüme tehdidi altındaki Denizli kent merkezinin etkisiyle akslar boyunca büyüyen komşu Sarayköy ve Honaz ilçelerinin istenmeyen büyüme durumu ele alınmaktadır. Denizli kent merkezi boyunca uzanan üç ana karayolu üzerindeki gelişmede verimli tarımsal araziler, deprem tehlikesi ve akslar boyunca gelişme tehlikesi değerlendirilmektedir. Tezin devamında il içindeki idari merkezlerde alternatif yönetimsel merkezlerin oluşturması önerilmektedir. Bu merkezler kalabalıklaşan ve büyüyen Denizli kent merkezinin olumsuzluklarını/yan etkilerini azaltmayı amaçlamaktadır. Yeni çekim ve/veya büyüme merkezlerinin geliştirilmesi kentsel gelişme ve il içi ekonomik dengeye önemli katkı sağlayabilir. Bu noktada Çardak-Bozkurt ekonomik, sosyal, coğrafi ve diğer özellikleri dikkate alınarak alternatif içsel çekim ve yerleşim alanı olarak tespit incelenmiştir.

This study intends to understand the changing and developing face of the city that is a living social organism, and to find the alternative settlement areas within the Denizli Province. In the first chapter of the thesis, the main terms are defined, such as city, urbanisation and being urbanised. Because of urban development has been formed by its own characteristics, the special networks which are peculiar to Denizli, and the views of different academic branches have been considered while the development of Denizli City is analysed. Basic information about the theories of urban development/growth, local economic development, urban economics and attraction models are provided. Also, the development process of the cities in Turkey is summarised. In the second chapter, the criteria of choosing the application areas for regions are put in order. The imbalances and results of uncontrolled urban development caused are examined. Medium scale/sized settlement areas, zoning, and economic grouping methods are highlighted. On the other hand, size ranking and scale definition of the medium scale cities/settlements are identified. In the last chapter, departing from the point of view that the alternative internal attraction areas within the province are formed by the features peculiar to the region/province, the case Denizli Province is evaluated. In this perspective, first of all, unwanted growth in the neighbouring towns of Denizli city, such as Sarayköy and Honaz. Urban growth/dispersal happens in Denizli urbanised area alongside of the three main highways by the effect of Denizli City. Due to existence of fertile agricultural land, high level of earthquake risks, and other reasons, these ribbon developments are considered as a threat. Thesis continues with offering a series of suggestions for creating alternative administrative centres within the province. These centres are aimed to function in minimizing the negative/side effects of crowded and growing Denizli city. Promoting new attraction and/or growth centres in the Denizli Province may significantly contribute to stabilizing economic and urban development within the Province. At this point, Bozkurt-Çardak is examined as an alternative internal attraction and settlement area in Denizli by considering its economic, social, geographic, and other features.