Çok kriterli karar verme teknikleri ile e-atık geri kazanım tesisi yer seçimi

Abstract

Teknolojinin gelişmesiyle birlikte elektrikli ve elektronik atık (e-atık) miktarında ciddi artışlar meydana gelmiştir. E-atıkların, geri kazanım imalat süreçleri ile yeniden kullanılabilir malzemelere dönüştürülmesi hem çevrenin korunumuna yönelik bir ihtiyaç hem de yasal bir zorunluluk haline gelmiştir. Ülkemizde yayınlanan "Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği" incelendiğinde, e-atık toplama ve geri kazanım hedeflerinde ciddi artışlar görülmektedir. Hedefler ve mevcut tesis sayıları dikkate alındığında yeni e-atık geri kazanım tesislerine ihtiyaç duyulacağı öngörülmektedir. E-atıkların geri kazanımında stratejik konulardan birisi olan geri kazanım tesislerinin yer seçimi çalışmaları, literatürde de gittikçe önem kazanmaktadır. Bu nedenle çalışmamızda, yasal düzenlemeler ve e-atıklar konusundaki bilinçlendirme faaliyetleri ile ülkemizde de önemi gittikçe artan e-atık geri kazanım tesisi yer seçimi problemi ele alınmıştır. Probleminin çözümünde, Türkiye'deki illerin, çok kriterli karar verme (ÇKKV) yöntemlerinden Gri İlişkisel Analiz (GRA) yöntemi kullanılarak, e-atık geri kazanım tesisi kurulumu bakımından önceliklendirilmesi sağlanmıştır. Ancak problemin çözümünde dikkate alınan e-atık potansiyeli, e-atıklar hakkındaki bilinç durumu ve çevre korunumu gereklilik düzeyi kriterlerinin, nicel değerlerle ifade edilmesinin zorluğu nedeniyle çalışma, algı tabanlı kelimelerle ifadelere olanak veren Bulanık Gri İlişkisel Analiz (F-GRA) yöntemi ile geliştirilmiştir. Çalışmanın karar vericiye esneklik sunması amacıyla kriter ve zaman boyutunda geliştirilen, senaryo analizi çalışmalarına yer verilmiştir. Bu analizler teşvikler, e-atık potansiyeli ve e-atıklar hakkındaki bilinç durumu kriterlerinin sıralamalar üzerinde etkili olduğu görülmüştür. Özellikle teşvik kriterinin ele alındığı durumda, ilk sıralarda, beklenilenin aksine, doğu illerinin yer aldığı görülmektedir. Çalışma, bilimsel yazına sunduğu katkı kadar alanda ilgi duyan yatırımcılara yol gösterici niteliktedir. Ayrıca çalışmanın ülkemiz yatırım teşvikleri planlamasına da katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

With the development of technology, there have been serious increases in the amount of electrical and electronic waste (e-waste). E-waste recycling has become a necessity to protect the environment. It is also a legal obligation. When we investigate the "Regulation on Control of Waste Electrical and Electronic Equipment", it can be seen that there are serious increases in e-waste collection and recovery targets. Considering the targets and the number of existing facilities, it is anticipated that new e-waste recycling facilities will be needed. One of the strategic issues in e-waste recycling is the recycling facilities location selection. Which is becoming increasingly important in the literature. For this reason, we study on the e-waste recycling facility location selection problem. Grey Relational Analysis (GRA) method is used to solve the problem. Cities in Turkey are prioritized according to facility location. It is difficult to express some criteria with quantitative values. For this reason, the study utilizes the F-GRA method, which allows the use of perceptual words. The study include an experimental scenario analysis with criteria and time dimension. In scenario analysis we saw that incentives, e-waste potential and awareness about e-waste criteria were found to be effective on the ranking. Especially when the incentive criterion is taken into consideration, it is seen that the eastern cities took place on the top of the ranking. The study may be a guide to investors who make an investment about recycling. It can also be used as input to guide the government in re-planning investment incentives.