Gördes, Milas, Eşme, Bayat dokumacılarında halı ve kilimin kültürel yeri

Abstract

Bu tez, değişen coğrafya ve zamana karşın günümüze dek devam eden Türk halı-kilim sanatlarının, Ege Bölgesi’nde bulunan -iki halı (Gördes, Milas) ve iki kilim (Eşme, Bayat)- tarihi dokuma bölgeleri özelinde; sosyolojik, tarihsel ve sanat tarihi açılarından ele alınmış çok disiplinli bir kültür araştırmasıdır. Halı ve kilim dokumalarının Orta Asya’dan günümüze gelen özellikleri, bu dokumalardaki sembol ve anlamların değişimleri, sosyolojinin bir nitel araştırma tekniği olan derinlemesine görüşme yöntemi ile çözümlenmiştir. Katılımcılarla yapılan görüşmelerde Türklerin ilk yurdu olan Orta Asya’dan Anadolu’ya kadar taşınmış; motiflerin, renklerin ve hatta bizzat dokumaların bugüne dek korunan anlamları ya da tam tersine geçirdikleri anlam değişmeleri, görüşülen 40 dokumacının söylemlerinde aranmıştır. Görüşmelerden elde edilen veriler hem bütünsel hem de bölgesel olarak frekans tablolarına dönüştürülmüş ve sonunda bir Birleşik Kategori Tablosuna ulaşılmıştır. Bu tablo üç kategorizasyon işlemi sonucunda üç büyük kavrama indirgenmiştir. Bunlar hem bölgeleri hem de tüm görüşmeleri kapsayan; Birey-İnsan, Sanat ve Gelir kategorileridir. Ardından bu kategoriler, sosyolog Herbert Blumer’in kuramları ışığında analize tabi tutulmuştur. Blumer’in yöntemselleştirdiği sembolik etkileşimcilik perspektifiyle açıklanan bu söylemlerde, dokumacıların kendi üretimleri olan halı ve kilimlere bireysel olarak farklı anlamlar yükledikleri ve yorumladıkları ortaya çıkmıştır. Blumer’in görüşlerine göre bu bireysel yorumlar, toplumsal yapıyı şekillendiren, anlamlandıran ve bireyin kendini belirtme sürecini harekete geçiren özelliklere sahiptir. Tüm katılımcılar bu işin sanat yönünün farkında olmakla beraber; dokumacılığın tek amacının aile geçimine bir katkı sağlamak olduğunu ve el sanatlarının günden güne tercih edilmeyişi ile yok olmaya yüz tuttuğunu üzülerek belirtmişlerdir. Bizzat son temsilcilerinin yaşadığı bu köklü değişim, sembolik etkileşimcilik bağlamına paralellik göstererek emeklerine, söylemlerine, yaşayış ve düşünce şekillerine kadar yansımış ve bize tezimiz için önemli sonuçlar vermiştir.

This thesis is a multidisciplinary cultural research with sociological, historical and art historical aspects based on Turkish textile arts, namely rugs (Kilims) and carpets (Anatolian). The thesis was conducted in four areas in Aegean Region, two for carpets (Gördes, Milas) and two for rugs (Eşme, Bayat) with 40 weavers to shed light on these two specific textile arts and how they changed in terms of symbols and content on their journey throughout Central Asia to today’s Turkey. In interviews we used a qualitative research method called semi-structed interview, we listened to the weavers’ discourses on the changes that some of the motifs, colors and even the textile artform itself went through in the course of time, some of which remained the same. The data we obtained from interviews are converted into frequency tables which contain area and analysis information, and, in this way, we created a Combined Category Chart. This chart is divided into three substantial concepts after three categorization processes. These are: Individual-People, Art and Income, which contain all areas and all interviews. Thereafter these categories are analyzed according to Herbert Blumer’s theories. The Interviews, whose discourses are analyzed in the perspective of Blumer’s method of symbolic interactionism, displayed rugs and carpets that craftswomen weaved had different personal meanings and different interactions to them. According to Blumer, this kind of personal interactions have the nature to shape, give meaning to the society and furthermore set the individual’s self-representation process in the motion. All the interviewees were aware of the artistic aspect of the weaving, but they stated that the sole purpose for them to weave is to contribute to the family economy and to which they added that handicrafts are facing a danger as it slowly fades because new generation doesn’t prefer to be a craftsperson. The last members who were affected by the sea change showed a parallel connection to the context of symbolic interactionism which shaped their craft, discourses, mindset and way of life gave us healthy results for our thesis.