Tabae (Kale, Denizli) antik kentinde kültürel jeoloji incelemeleri

Abstract

Tabae (Kale-i Tavas) antik kenti Denizli’nin 70 km GB’sında Kale İlçesi’ndedir. Antik kent, Denizli-Muğla karayolunun 1 km batısında, deniz seviyesinden ~1117 m yüksekteki bir tepe üzerinde kurulmuştur. Bu çalışmanın amacı, Tabae antik kentinde kullanılan doğaltaşların incelenmesi, kaynak alanlarının belirlenmesi ve kültürel jeoloji açısından kentin bir değerlendirmesini yapmaktır. Saha çalışmaları sırasında antik yapılarda 3 çeşit doğaltaş grubu belirlenmiştir. Bunlar: 1) Mermer, 2) plaketli kireçtaşı ve 3) Alt Miyosen sığ denizel kireçtaşıdır. Belirlenen doğaltaş grupları üzerinde mineropetrografik ve jeokimyasal analizler yapılmıştır. Antik yapılarda ve mezarlıklarda yapılan çalışmalara göre mezartaşlarında %30 mermer, %68 Alt Miyosen kireçtaşı ve %2 plaketli kireçtaşı kullanılmıştır. Diğer taraftan, eski yapılarda %11mermer, %36 Alt Miyosen kireçtaşı, % 44 plaketli kireçtaşı, %7 tuğla ve %2 kumtaşı kullanılmıştır. Duraylı izotop ve element analizlerine göre, Tabae’de mezartaşı ve doğal yapıtaşı olarak kullanılan mermerlerin kaynak alanının Afrodisias kuzeyinde ve Göktepe’de (Muğla) yüzeyleyen Menderes Masifi’nin mermerleri olduğu düşünülmektedir. Plaketli kireçtaşı ise Tabae’nin 1-1.5 km doğusunda, KD gidişli bir hat boyunca yüzeylemiş olan Likya Napları’nın Üst Kretase-Alt Eosen yaşlı Çobanlardağı Formasyonu’ndan sağlanmıştır. Birim ince-orta tabakalı, laminalı, yapraklanma gösteren, gri-bordo renkli pelajik kireçtaşı özelliğindedir. Alt Miyosen kireçtaşı birimi (3. Grup) ise bizzat antik kentin kurulduğu alanda ve yakın çevresindeki tepelerde yüzeylemiştir. Tabae antik kentinin kültürel gelişiminde jeolojik faktörlerin etkisi oldukça belirleyici olmuştur. Özellikle Alt Miyosen kireçtaşı biriminin, kent kimliğinin gelişmesinde önemli bir role sahip olduğugörülür. Çevre düzenlemeleri kapsamında tarihi ve kültürel özelliklerin yanı sıra, bütüncül bir bakış açısıyla jeolojik miras ve kültürel jeoloji unsurlarının da (Ör., fosil yerleri, antik taş ocakları v.b.) dikkate alınması ve tanıtılması, eğitim, bilim ve alternatif turizm faaliyetleri açısından yararlı olacaktır.

Ancient city of Tabae is located in the Kale town 70 km SW of Denizli. The Ancient city was established on a hill at an elevation of ~ 1117 m above sea level, 1 km west of Denizli-Muğla highway. The aim of this work is to study the natural stones used in the ancient city of Tabae, to determine the provenance and to make an assessment of the city in terms of cultural geology. During the field studies, three kinds of natural stones were identified in ancient buildings. These are: 1) Marble, 2) Pelagic limestone and 3) The Lower Miocene shallow marine limestone. On the identified natural stone groups, minero-petrographic and geochemical analyses were performed. In ancient buildings and cemeteries, marble of 30%, Lower Miocene limestone of 68% and plaqued limestone of 2% were used based on the studies carried out. According to the stable isotope and element analyses, in Tabae, the marbles used as tombstones and building stones are thought to be the marbles of the Menderes Massif, exposed to north of Aphrodisias and around Göktepe (north of Muğla). The pelagic limestone was obtained from the Upper Cretaceous-Lower Eocene aged Çobanlardağı Formation of the Lycian Nappes exposed along a NE trending zone 1-1.5 km east of Tabae. The unit is thin to medium bedded and laminated pelagic limestone that is gray to claret in colour. The Lower Miocene limestone unit exposed in the area where the ancient city was founded and in the hills around it. The influence of geological factors on the cultural development of the ancient city of Tabae was decisive. Particularly, the Lower Miocene limestone unit has an important role in the development of urban identity. In addition to the historical and cultural characteristics of the environmental regulations, it will be more beneficial for education, science and alternative tourism activities to be taken into consideration from the holistic point of view of geological heritage and cultural geology elements (fossil places, ancient stone quarries etc.). Within the scope of environmental regulations, with a holistic perspective, the geological heritage (fossil sites, ancient quarries, etc.) and cultural geology elements as well as the historical and cultural characteristics could be beneficial to considered and promotion from the point of view of education, science and alternative tourism.