Emperyalist rekabet ortamında bir İngiliz bankası: The natıonal bank of turkey

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu 19. yy’ın ortalarından itibaren Büyük Güçler tarafından emperyal sürtüşmenin odak noktası haline getirilirken, bu çekişmenin bir yansıması olarak birçok yabancı girişim boy göstermiştir. Bunlar arasında özellikle Düyunu Umumiye, Reji İdaresi, Bağdat Demiryolu, Osmanlı Bankası, Batı emperyalizminin en bilinen simgeleri olurken, adları pek duyulmamakla birlikte kayda değer başka girişimler de mevcuttur. Bunlardan biri Türk finans tarihinde üzerinde pek durulmamış “The National Bank of Turkey”dir. Bu banka emperyalist rekabetin son kertesinde ortaya çıkan ve politik yönü ağır basan çarpıcı bir örnektir.O dönemde dünyanın süper gücü İngiltere’nin ana siyaseti, bu gücünü tehdit edecek herhangi bir emperyalist yayılma olasılığını engellemekten geçmekteydi. Ancak gelişmiş endüstrisi ile Almanya’nın ortaya çıkışı, İngilizlerin ince stratejiler üzerinde kurduğu sömürü gücüne ve politik nüfuzuna en büyük tehditi oluşturmuştur. Bu tehdit ise özellikle Bağdat Demiryolu’nun Basra Körfezi’ndeki İngiliz çıkarlarını ve Mezopotamya petrollerini hedef almasıyla birlikte dünyanın hiçbir yerinde Osmanlı İmparatorluğu’ndaki kadar hissedilir olmamıştır. Jön Türklerin daveti ve Foreign Office’in güçlü teşvikleriyle Nisan 1909’da Sir Ernest Cassel tarafından kurulan NBT, Britanya’nın siyasi-ekonomik nüfuz kaybettiği bu topraklarda Fransızlar ve Almanlar kadar var olmak ve daha çok da Mezopotamya’daki Alman iktisadi ve politik yayılmasına karşı İngiliz çıkarlarının savunucusu olarak doğmuştur. Banka 22 yıllık kariyeri boyunca Osmanlı ülkesindeki büyük fırsatlara ve tüm çabalarına rağmen bir İngiliz girişimi açısından büyük bir başarısızlık örneği olmuştur. Banka başta Orta Doğu’daki Büyük Güçler arasındaki üstünlük mücadelesi, İngiliz Dışişleri’nden yeterli desteğin gelmemesi, İstanbul’daki çetin rekabet koşulları ve Birinci Dünya Savaşı yüzünden neredeyse giriştiği tüm işlerde türlü engellerle karşılaşmıştır. Bu nedenle arzuladığı kârları elde edememiş, yüklenmek istediği misyonu yerine getirememiş, ne Foreign Office’in ne de İttihatçıların beklentilerini karşılayabilmiştir.

While the Ottoman Empire had become the focal point of imperial rivalry by the Great Powers since the middle of the 19th century, several foreign initiatives emerged as a reflection of this conflict. Among these, especially the Ottoman Public Debt Administration (Düyun-u Umumiye), the Administration of the Tobacco Monopoly (Reji İdaresi), the Baghdad Railway, the Ottoman Bank, were the most well-known symbols of Western imperialism, there were also other considerable initiatives, albeit their name hardly heard of. One of them was “The National Bank of Turkey” which has not been emphasized enough in the history of Turkish finance. This bank, which appeared in the last instance of the imperialist competition, was a striking example with its predominant political aspects.The main policy of Britain, the superpower of the world in that period, was to prevent any possibility of an imperialist expansion that would threaten its power. However, the emergence of Germany with its advanced industry had created the greatest threat to the power of exploitation and political influence that the British had built on fine strategies. This threat, especially with the Baghdad Railway targeting British interests in Persian Gulf and Mesopotamian oil was not felt in any part of the world as much as it did in the Ottoman Empire. Founded by Sir Ernest Cassel in April 1909 with the invitation of the Young Turks and incentives of the Foreign Office, the NBT was born in order to exist as much as French and Germans in these lands where Britain lost its political-economic influence and all the more so as a defender of the British interest against the economical and political expansion of Germany in Mesopotamia.In spite of the great opportunities and all of its efforts in the Ottoman lands during its 22-year career, the Bank was a great failure for a British enterprise. The bank experienced various obstacles in almost all of the operations it undertook, particularly due to the struggle for supremacy among the Great Powers in the Middle East, the lack of adequate support from the British Foreign Office, the severe competition conditions in Istanbul and outbreak of the First World War. Therefore, the bank failed to make the profits it desired, fulfill the mission it wanted to assume and meet neither the Foreign Office’s nor the Unionists’ expectations.