Kendi hesabına çalışanların sosyal güvenliği: Kapsam, finansman ve edimler açısından sorunlar ve bir model önerisi

Abstract

Bu çalışmanın amacı, Türkiye’de tarım dışı kendi hesabına çalışanların sosyal sigortalılıklarına ilişkin uygulamada karşılaşılan sorun alanlarını saptamak ve çözüm önerileri geliştirmektir. Çalışmada 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4. maddesinin 1. fıkrasının b bendi kapsamında yer alan tarım dışı kendi hesabına çalışanların sosyal güvenliğine dair kapsam, finansman ve primli rejim çerçevesinde sağlanan edimler yönünden yaşadıkları sorunlar irdelenmiştir. Kendi hesabına çalışanların gelir düzeyleri ve yaşam koşulları Türkiye İstatistik Kurumu mikro verilerinden yararlanarak değerlendirilmiştir. Uygulamada yaşanan sorunları saptayabilmek adına, Denizli ilinde ikamet eden 102 kendi hesabına çalışanı kapsayan, yarı yapılandırılmış soru formu aracılığıyla nitel bir alan araştırması gerçekleştirilmiştir. Görüşmecilerin önemli bir bölümü COVID- 19 küresel salgınının olumsuz ekonomik sonuçlarından etkilenen esnaf ve sanatkârlardır.Alan araştırmasının bulguları neticesinde, kendi hesabına çalışanların sosyal güvenlik sisteminin içerdiği külfet- nimet ikiliğini adaletsiz buldukları; bilhassa prim oranlarının yüksekliği ve yaşlılık aylıklarının yetersizliği bakımından sistemi eleştirdikleri gözlemlenmiştir. Aylık net kazançları fark etmeksizin tüm görüşmeciler sosyal sigorta primlerini alt sınırdan ödediklerini beyan etmişlerdir. Görüşmecilerin yaklaşık dörtte biri prim borçlarını ödeyebilmek amacıyla yapılandırma olanaklarından yararlandığını ifade ederken, sosyal sigorta primlerini düzenli ödeyen bireylerde haksızlığa uğradıklarına dair bir kanaat oluşmuştur. Çalışmanın son bölümünde ilgili literatür ve alan araştırmasının bulguları ışığında, kendi hesabına çalışanların sosyal sigortalılığı adına bir model önerisinde bulunulmuştur.

The aim of this study is to identify the problem areas encountered in practice regarding the social insurance of non- agricultural self-employed workers and to develop solution proposals. In the study, the problems regarding the social security of non- agricultural self-employed workers, which are within the coverage of Article 4/ I- b of the Social Insurance and General Health Insurance Law No. 5510, were examined in terms of coverage, financing and the benefits provided within the framework of the premium regime. Income levels and living conditions of self- employed is evaluated by using the proper micro data of Turkish Statistical Institute. In order to identify the problems experienced in practice, a qualitative field study was carried out through a semi-structured questionnaire, which includes 102 self-employed workers residing in Denizli. A significant portion of the interviewees are craftsmen and artisans affected by the negative economic consequences of the COVID- 19 pandemic.As a result of the findings of the field research, self- employed workers find the burden- benefaction duality in the social security system unjust. It has been observed that they criticize the system especially in terms of high premium rates and insufficient old- age pensions. Regardless of their monthly net earnings, all interviewees stated that they paid their social security premiums at the lower limit. While approximately one fourth of the interviewees stated that they took advantage of debt restructuring in order to pay their premium debts, an opinion has emerged that individuals who regularly pay their social security premiums are subjected to injustice. In the light of the findings of the relevant literature and field research, the study puts forward a model proposal for the social insurance of self-employed workers.