Arnavutluk’un Osmanlı Devleti’nden kopuşu sorunu (1912-1913)

Abstract

Arnavutluk, Osmanlı Avrupası’ndan kopan en son toprak parçasıdır. Ulusal bağımsızlık hareketlerinin ortaya çıktığı modern zamanlara kadar Arnavutluk, sahip oldukları yerel imtiyazlarını korudukları sürece Sultan’a bağlılıktan ayrılmamışlardır. Arnavutluk’taki bağımsızlık hareketleri 19. Yüzyılın ikinci yarısında hız kazanmıştır. Buna temel neden ise Berlin Kongresi’nin Sırp ve Karadağ sınırlarını Arnavutlar aleyhine genişletilmesini isteyen kararlarıdır. Yani Arnavut milliyetçiliği -başlangıçta-diğer Balkan uluslarının tersine, doğrudan doğruya Osmanlı otoritesine karşı değil, yabancı güçlerin kendi topraklarına yönelen saldırılarını engellemek amacıyla doğmuştur. Bu amaçla 1878’de kurulan Prizren Birliği, Arnavut topraklarının birliği ve savunulmasında Arnavutlar arasında önemli bir bilinç oluşturmuştur. Balkan uluslarının bağımsızlıklarını kazanmaları, Arnavutları önce dil ve kültür birlikteliğine, sonra da siyasal amaçlar etrafında toplanmaya zorlamıştır. Arzu edilen şey, başlangıçta Osmanlı toprak bütünlüğü içinde özerk bir yapı iken, daha sonra bağımsızlığa evrilmiştir. Kasım 1897, Ocak 1899’da İpek’te Hacı Molla Zeka’nın başkanlığında yapılan toplantılar bu türden (özerklik amaçlayan) örgütlenmelerdir. 1903’teki Makedonya İsyanı sırasında Arnavutların Bulgar, Sırp ve Yunan saldırılarına maruz kalması onları yeni bir savunma/saldırı biçimine yöneltmiştir: Komitacılık, Çetecilik. Arnavutların 1908 Meşrutiyet idaresinden beklentilerinin (geniş bir özerkliğin) gerçekleşmemesi, özellikle de Osmanlı Devleti’nin Arnavut topraklarını koruyamayacağı inancı Arnavutlar arasındaki bağımsızlık fikrini canlandırmıştır. 1913’teki bağımsızlığın ilanına kadar Osmanlı yönetimine karşı arkası kesilmeyen ayaklanmalar, Tanin gazetesi yazarı Hüseyin Cahit’in deyimiyle “her gün bitiyor ve her gün yeniden başlıyordu.” Trablusgarp Savaşı, arkasından Balkan Savaşlarının patlak vermesiyle Osmanlı Devleti’nin kontrolü kaybetmesi, Arnavut topraklarını Balkan güçlerinin açık hedefi haline getirmiştir. Bu ise Arnavut ulusal gücünü yeniden harekete geçirmiştir. Bu güç Arnavutluk’u İsmail Kemal Vlora’nın liderliğinde önce -Aralık 1912 Londra Konferansıyla- özerkliğe, sonra da bağımsızlığa taşımıştır. 1913 Temmuzunda Büyük Devletlerin aldıkları bağımsızlık kararına göre Arnavutluk büyük devletlerin garantisi altında meşruti monarşi ile yönetilen bağımsız bir devlet olacaktı. Bu çalışma, Arnavutluk’un 1912-1913 yıllarındaki bağımsızlık sürecinin iç dinamikleri ile uluslararası boyutunu Osmanlı ve İngiliz belgeleri ışığında değerlendirmeyi amaçlamaktadır.