Doğu Türkistan’da bulunmuş Çağatayca Bir Yusûf u Züleyhâ (Yûsuf ‘Aleyhi’s-Selâm Birle Züleyhâ)

Abstract

Kur’an-ı Kerim’de “kıssaların en güzeli” olarak nitelendirilen Yusuf u Züleyha hikâyesi, hem kutsal kitaplarda yer almış hem de Doğu ve Batı edebiyatlarında yüzyıllar boyu çeşitli biçimlerde yazılmış ve zevkle okunmuş dini bir hikâyedir. Yûsuf u Züleyhâ hikâyesi Türk edebiyatında XIII. yüzyıldan itibaren görülmeye başlamıştır. Üzerinde çalıştığımız eser; Doğu Türkistan’da bulunmuş, Çağatay Türkçesi ile yazılmış bir Yûsuf u Züleyhâ mesnevisidir. Eser; İsveç’te Lund Üniversitesi’nde Jarring Koleksiyonu’nda korunmaktadır. Eser, 1929-1930 yıllarında Yarkend’de Abdül Kadir Ahund tarafından istinsah edilmiştir.Dört bölümden oluşan çalışmamızın giriş bölümünde Yusuf Peygamber’in yaşadığı dönem, Yûsuf u Züleyhâ hikâyesi, Gunnar Jarring ve Jarring Koleksiyonu, eserin incelenen nüshası hakkında bilgiye yer verilmiştir.İnceleme bölümünde metnin ses ve şekil bilgisi özellikleri incelenmiş, tespit edilen dil özellikleri örnekleriyle açıklanmıştır. Eserin dil özellikleri; Çağatay Türkçesi, Yeni Uygur Türkçesi ve Doğu Türkistan bölgesinin yerel ağızlarının dil özellikleri ile karşılaştırılmıştır.Metin bölümünde Arap harfli eserin transkripsiyonlu metni oluşturulmuştur.Dizin bölümünde eserde geçen kelimelerin metinde geçtiği yerler, anlamları ve kökenleri gösterilmiştir. Sonuç bölümünde ise metinde tespit edilen arkaik özellikler, Oğuz Türkçesi, Yeni Uygur Türkçesi ve Doğu Türkistan ağzı ile ilgili ses bilgisi, şekil bilgisi ve söz varlığı özellikleri gösterilmiş ve bu özellikler hakkında bilgi verilmiştir.

The story of Joseph and Zuleykha, which is described as "the most beautiful one of all stories" in the Qur'an, is a religious story which is both included in the holy books and written and read with pleasure in various forms in Eastern and Western literature for centuries. The story of Joseph and Zuleykha began to appear in Turkish literature from the thirteenth century. As the subject of this study, a masnavi of Joseph and Zuleykha found in East Turkistan and written in Chagatai Turkish was chosen. The work is preserved in the Jarring Collection at Lund University in Sweden. The work was copied by Abdul Qadir Akhund in Yarkend between 1929-1930.In the introductory part of our study, which consists of four parts, information about the period when Prophet Joseph lived, the story of Joseph and Zuleykha, Gunnar Jarring and Jarring Collection, and the examined copy of the work are given.In the analysis section, the phonetic and morphological features of the text were examined and the language features identified were explained with examples. The language features of the work were compared with the language characteristics of Chagatai Turkish, New Uyghur Turkish and local dialects of East Turkestan.In the text section, transcribed text version of the work which has Arabic letters was created.In the index section, the places, meanings and origins of the words, which were mentioned in the original written form, are shown in the transcribed text.In the conclusion part, the archaic features identified in the text, phonetics, morphology and vocabulary characteristics related to Oghuz Turkish, New Uyghur Turkish and East Turkestan dialect are shown, and information about these features are given.