Demir eksikliği anemisi ve izole ferritin eksikliğinin 1-5 yaş arası çocuklarda bilişsel fonksiyonlar üzerine etkisinin değerlendirilmesi ve tedavi sonrası bilişsel fonksiyonlardaki değişimin gözlemlenmesi

Abstract

Amaç: Demir; doğada en çok bulunan element olsa da demir eksikliği (DE) tüm dünyada en sık karşılaşılan besinsel eksiklik olarak karşımıza çıkmaya devam etmekte ve özellikle ülkemiz gibi gelişmekte olan ülkelerde sağlık sorunlarının başında gelmektedir. Demirin insan organizmasında yaygın kullanılması nedeniyle eksikliği durumunda birçok sistem etkilenir ve birçok farklı klinik bulgu görülebilir. Bu klinik bulgulardan birisi de bilişsel fonksiyonlarda gerilemedir. DE’nin tedavi edilmediği veya geç tedavi edildiği durumlarda, çocuklarda zekâ seviyelerinde kalıcı düşmeye neden olduğuna dair çalışmalar bulunmaktadır. Bunun yanında erken dönemde saptanıp tedavi edilen DE’nin bilişsel fonksiyonlarda kalıcı etki bırakmadığına dair çalışmalar da mevcuttur. Çocuklarda gelişimin değerlendirilmesi dil bilişsel aktivite, ince ve kaba motor beceri, sosyal beceri ve öz bakım, genel gelişim olmak üzere beş temel alana ayrılarak yapılmaktadır. Türkiye’de çocukların gelişimini değerlendirme amacıyla yaygın olarak kullanılan Ankara Gelişim Tarama Envanteri (AGTE) bebek ve çocukların gelişimi ile ilgili derinlemesine ve sistemli bilgi elde edilmesini sağlayan bir değerlendirme aracıdır. Bu çalışma ile demir eksikliği anemisi (DEA) veya izole ferritin eksikliği olan çocuklarda AGTE’yi uygulayarak, DEA ve izole ferritin eksikliğinin bilişsel fonksiyonlar üzerine etkisini ve meydana gelebilecek olumsuz etkinin, erken tanı ve tedavi ile düzeltilebilir olup olmadığını incelemeyi amaçladık. Yöntem: Polikliniklerimize muayene amacıyla getirilen 1-5 yaş arası çocuklar elde edilen verilere göre 19 kişilik DEA, 21 kişilik izole ferritin eksikliği ve 39 kişilik kontrol grubu şeklinde 3 gruba ayrıldı ve uzman psikolog tarafından çocuğa bakım veren kişi eşliğinde AGTE ile değerlendirildi. Ardından vaka gruplarına oral demir tedavisi uygulandı ve tedavi sonrası AGTE tekrarlanarak sonuçlar karşılaştırıldı. Bulgular: Tedavi öncesi AGTE sonuçları karşılaştırıldığında DEA ve izole ferritin eksikliği grubunun, dil bilişsel aktivite (DB), ince motor gelişim (İM), sosyal beceri ve öz bakım (SB) ve genel gelişim (GG) alanlarındaki sonuçları kontrol grubuna göre istatistiksel olarak anlamlı şekilde düşük saptandı (p<0,05). Kaba motor beceri (KM) sonuçlarına baktığımızda yalnızca izole ferritin eksikliği grubu ile kontrol grubu arasında istatistiksel olarak anlamlı fark saptandı (p<0,05). Ayrıca vaka gruplarındaki katılımcıların toplam test puanını ifade eden T puanları, kontrol grubuna göre anlamlı şekilde düşük saptandı (p<0,05). Vaka gruplarındaki katılımcıların tedavi öncesi ve sonrası AGTE sonuçları incelendiğinde; DEA grubu için tedavi sonrası DB, İM, KM, SB, GG sonuçları ve T puanı tedavi öncesine göre anlamlı şekilde daha yüksek bulundu (p<0,05). İzole ferritin eksikliği grubunda ise tedavi sonrası DB, İM, GG sonuçları ve T puanı tedavi öncesine göre istatistiksel olarak anlamlı şekilde yüksek iken (p<0,05), KM ve SB alanlarındaki artış anlamlı saptanmamıştır (p>0,05). Hemoglobin (Hb) ve ferritin düzeyleri ile AGTE sonuçları arasındaki ilişkiye baktığımızda; kan Hb düzeyi ile DB, GG ve T puanı arasında istatistiksel olarak anlamlı, pozitif yönde ve orta düzeyde, SB ile pozitif yönde ve zayıf düzeyde ilişki mevcutken (p<0,05), İM ve KM ile arasında anlamlı ilişki saptanmamıştır (p>0,05). Serum ferritin düzeyinin etkisine baktığımızda; DB, İM, KM, SB ile serum ferritin düzeyi arasında istatistiksel olarak anlamlı, pozitif yönde ve orta düzeyde ilişki mevcut iken, GG ve T puanı ile pozitif yönde, güçlü ilişki saptanmıştır (p<0,05). Sonuç-Tartışma: Çalışmamız sonucunda anemi ve serum demir düzeylerindeki düşüşten önceki aşama olan izole ferritin eksikliği aşamasının bilişsel fonksiyonları olumsuz etkilediğini ve bu etkinin tedavi ile farklı derecelerde düzeltilebilir olduğunu gördük. Serum ferritin düzeyi ile bilişsel fonksiyonlar arasında pozitif yönde doğrusal bir ilişki saptanmış ve en yüksek test puanları, 20-40 ?g/L serum ferritin düzeylerinde izlenmiştir. Bu sonuçlar bize daha iyi bilişsel fonksiyonlar için DEA’nin önlenmesinin yanında, serum ferritin düzeylerindeki düşüşlerin de engellenmesinin, ferritin düzeylerinin şu anki normal aralığın alt sınırından daha yüksek seviyelerde tutulmasının ve yalnızca ferritin eksikliği tespit edilmişse de tedavi edilmesinin gerekli olduğunu göstermiştir.

Aim: Although iron is the most abundant element in nature, it remains the most common nutritional deficiency in the world and is one of the leading health problems especially in developing countries such as our country. Due to the widespread use of iron in the human organism, many systems are affected in deficiency situations and many different clinical findings can be seen. One of these findings is the decline in cognitive development. There are studies showing that ID causes a permanent decline in intelligence levels in children when left untreated or treated late. However, there are studies showing that ID detected and treated in early childhood does not have a permanent effect on cognitive functions. Evaluation of development in children is generally made by dividing five basic areas: gross motor movements, fine motor movements, language skills, cognitive and social skills. Ankara Developmental Screening Inventory, which is widely used in Turkey to evaluate the development of children, is an assessment tool that provides in-depth and systematic information about the development of infants and children. In this study, we aimed to examine the effects of iron deficiency anemia (IDA) and isolated ferritin deficiency on cognitive functions by applying AGTE in children with IDA or isolated ferritin deficiency, and to examine whether cognitive dysfunction can be corrected with early diagnosis and treatment by applying a control test after treatment. Methods: Children aged 1-5 years who were brought to our outpatient clinics for general examination were divided into groups as 19-person IDA group, 21-person isolated ferritin deficiency group and 39-person control group according to the data obtained and were evaluated with AGTE in the presence of the child's caregiver. Then, 3-6 months of oral iron therapy was applied to the children in the IDA group and isolated ferritin deficiency group. When the treatment was completed, AGTE was applied again, and the results were compared.Results: As a result of applying AGTE to the study groups before treatment; The results of both the IDA group and the isolated ferritin deficiency group were found to be statistically significantly lower (p<0,05) than the control group in the areas of cognitive activity of language (CAL), fine motor development (FMD), social development and self-care skills (SD), and general development (GD). When we look at the gross motor development (GMD) results, a statistically significant difference was found only between the isolated ferritin deficiency group and the control group (p<0,05). When compared in terms of T scores; T scores of the participants in the case groups were found to be statistically significantly lower than the control group (p<0,05). When the AGTE results of the participants in the case groups were examined before and after the treatment CAL, FMD, GMD, SD, GD results and T score were statistically significantly higher after treatment than before for the IDA group (p<0,05). When we look at the relationship between hemoglobin and ferritin levels and AGTE results; while there is a statistically significant, positive, and moderate correlation between the blood hemoglobin level and CAL, GD and T scores, and a positive and weak correlation with SB (p<0,05)., no significant correlation was found between FMD and GMD (p>0,05). When we look at the effect of serum ferritin level; While there was a statistically significant, positive, and moderate correlation between CAL, FMD, GMD, SD and serum ferritin levels, a strong positive correlation was found between GD and T scores (p<0,05). Discussion: As a result of our study, we have seen that cognitive functions can be adversely affected in the isolated ferritin deficiency stage, which is the stage before anemia or a decrease in serum iron levels, and these effects can be improved to different degrees with treatment. A positive linear relationship was found between serum ferritin level and cognitive functions in our study, and the highest test scores were observed at 20-40 ?g/L serum ferritin levels. These results showed us that in addition to preventing IDA for better cognitive functions, keeping serum ferritin levels in a higher range, and treating ferritin deficiency alone without anemia may be beneficial.