CUMHURİYET HALK PARTİSİ KURULTAYLARININ YURT DIŞI YANKILARINA BİR ÖRNEK: CHP’NİN V. OLAĞAN KURULTAYININ SURİYE’DEKİ YANKILARI

Abstract

Cumhuriyet Halk Partisi, Mustafa Kemal tarafından 9 Eylül 1923’te “Halk Fırkası” adıyla kurulmuştur.Bu fırka, Cumhuriyeti’n ilanının ardından 10 Kasım 1924’te “Cumhuriyet Halk Fırkası” adını almıştır.Atatürk’ün genel başkan olarak son defa katıldığı CHF’nin 9 Mayıs 1935’teki dördüncü kurultayındafırkanın adının “Cumhuriyet Halk Partisi” olarak değiştirilmesi kararlaştırılmıştır. CHP’nin olağan veolağan üstü parti kurultayları çok önemli olmuştur. Bu kurultaylarda Türkiye Cumhuriyeti Devletive Türk milleti adına pek çok karara imza atılmıştır. Bu yüzden, CHP’nin parti kurultayları hem içpolitika hem de dış politika bakımından dikkatleri üzerine çekmiştir. Türkiye’de olduğu gibi, Türkiyedışında da ilgi ile takip edilen CHP kurultaylarından biri de “CHP’nin Beşinci Olağan Kurultayı”dır.Bu yüzden, bu çalışmada CHP kurultaylarının yurt dışı yankılarına bir örnek olarak CHP’nin BeşinciOlağan Kurultayı’nın Suriye’deki yankıları konu edilmiştir. Bu yapılırken, Türk Dahiliye Vekâleti(İçişleri Bakanlığı)’nin Suriye’den elde etmiş olduğu istihbarat raporu temel alınmıştır. TürkiyeCumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Daire Başkanlığı belgeleri arasında yer alan bu rapor11 Temmuz 1939 yılında hazırlanmış ve Türk yetkililerin bilgisine sunulmuştur. Bu raporda; CHP’ninbeşinci kurultayının müzakerelerinin ve alınan kararların Suriye’de dikkatle izlendiği dile getirilmiştir.CHP’nin kuruluş süreci Türk İstiklal Savaşı yıllarına kadar gitmiştir. Yani, CHP’nin temelleriSivas Kongresi’nde atılmıştır. Bu durum, Mustafa Kemal tarafından CHF’nın 15 Ekim 1927’dekiikinci kurultayında dile getirilmiştir. Mustafa Kemal bir taraftan iç ve dış düşmanlarla mücadeleederken, bir taraftan da CHP’nin kurumsallaşmasını gerçekleştirmiştir. Bu bağlamda CHP, 1939yılında gerçekleştirilen beşinci olağan kurultayına kadar, dört olağan ve bir olağanüstü olmaküzere, toplam beş kurultay gerçekleştirmiştir. CHP’nin beşinci olağan kurultayı 29 Mayıs 1939’dabaşlamış ve 3 Haziran 1939’da sona ermiştir. CHP’nin bu kurultayı hem Fransa hem de Fransa’nınyönetimi altındaki Suriye’de dikkatle takip edilmiştir. Bu izlemenin nedeni Atatürk’ün ölümündensonra CHP’de gerçekleşen ilk geniş katılımlı olağan genel kurultay olmasıdır. Ayrıca II. Dünya Savaşıöncesinde uluslararası ilişkilerde ve Türk dış politikasında yaşanan gelişmeler, özellikle Fransızlarlave Suriyelilerle yürütülen Hatay’ı Türkiye’ye dâhil etme çalışmaları da etkili olmuştur. Bir anlamdaHatay meselesi bu takip edişte asıl gündemi belirlemiştir. Bu nedenle, Fransızlar CHP’nin beşincikurultayını dikkatle izlemişlerdir. Fransızlar, Türkiye’nin iç politikası ile Türk dış politikasının birbirine çok sıkı bir şekilde bağlı olduğunu bildikleri için, Türk dış politikasına yön veren iç politikayıiyi bir şekilde öğrenmeye çalışmışlardır. Türkiye bu durumun farkında olduğundan, CHP’nin beşincikurultayının Suriye’deki yankılarını yakından izlemiştir. Bu bağlamda, Türkiye, CHP’nin Beşinci Kurultayı’nın Suriye’deki yankılarına ilişkin ciddi istihbarat çalışması yürütmüştür. Türkiye, Suriye’yive Fransa’yı yakından takip etmiştir.Fransa, CHP’yi hem Kemalizm hem de faşizm ilkelerini bünyesinde toplayan bir siyasi partiolarak görmüştür. Bu nedenle, Türkiye’deki yönetimin diktatörlük olduğu Fransa tarafından ilerisürülmüştür. Ayrıca, Türkiye’de devlet komünizminin uygulandığı iddia edilmiştir. Ayrıca, İsmetİnönü’nün dış politikada “Rusçu”, iç politikada ise “Şarklı” olduğu ifade edilmiştir. Yine, İsmetİnönü’nün yavaş yavaş CHP’ye karşı oluşan tepkiyi ortadan kaldırmak için, CHP içinde bir “müstakilgrup” oluşturma niyetinde olduğu Fransa tarafından dile getirilmiştir. Suriye’deki siyasi partilerCHP’nin beşinci kurultayına ilişkin görüş ve değerlendirmelerde bulunmuşlardır. Bu değerlendirmelerKitleciler Hareketi veya Vatan Kitlesi Partisi tarafından yapılmıştır. Kitleciler, Osmanlı İttihat veTerakki Cemiyeti’ni örnek aldıkları için, Kemalizmi ittihatçılığın bir değişimi ve dönüşümü olarakgörmüşlerdir. Şehbenderciler veya Milli Ahrarcılar ise İsmet İnönü’yü Atatürk’ün birinci “iş vedüşünüş arkadaşı” şeklinde değerlendirmiştir. Suriye Şehbenderciler Hareketi’nin veya Milli AhrarFırkası’nın en genç üyesi, hukuk ve edebiyat doktoru olan Münir El-Aclani Bey’dir. Münir El-AclaniCHP’nin ve kurulacak müstakil grubun Suriye için örnek olabileceğini dile getirmiştir. Suriye’dekiErmeniler ve Hoybuncu Kürtler ise CHP içinde oluşturulacak müstakil grubun aldatmacadan vedüzmeceden başka bir şey olmadığını düşünmüşlerdir. Kuruluşundan itibaren Türk devlet, siyasive toplum hayatında önemli bir yere sahip olan Cumhuriyet Halk Partisi’nin, Türkiye’nin komşularıolan ülkeler için de etkinliği söz konusudur. Bu nedenle, bu etkinin değişik çalışmalarla ortayakonulmasında yararlar vardır.