“İSTER İSTEMEZ” İKİLEMESİ ÜZERİNE

Abstract

Türkçede aynı fiile “-r/-Ar... -mAz” getirilerek yapılan ikilemeler; cümlede zaman zarfı göreviyle kullanılır ve cümleye asıl fiildeki hareketin, zarf-fiildeki hareketin hemen arkasından gerçekleştiği anlamını verir. Ancak iste- fiiline “-r/-Ar... -mAz” eki getirilerek yapılan ister istemez ikilemesi “zorunlu olarak; biraz mecbur olarak” anlamlarıyla “-r/-Ar... -mAz” eki ile yapılan diğer ikilemelerin tipik özelliklerini göstermez. Gerek ve ister kelimeleri bazı bağlamlarda yakın eş anlamlı kelimelerdir. Bu sebeple gerek kelimesi ister kelimesi ile, gerek... gerek... edatı ister... ister... edatı ile birbirlerinin yerine kullanılabilmektedir. Türkçenin tarihî metinlerinde “ister istemez” anlamıyla durum zarfı olarak kullanılan gerek gerekmez ikilemesi bulunmaktadır. Çok işlek olarak kullanılmayan bu gerek gerekmez ikilemesi zamanla yerini gerek kelimesinin yakın eş anlamlısı olan ister kelimesi ile kurulmuş aynı yapıdaki ister istemez ikilemesine bırakmıştır. Bu durum ister istemez ikilemesinin aynı fiile “-r/-Ar... -mAz” zarf-fiil eki getirilerek yapılan diğer ikilemelerden anlam ve tür yönünden farklı olma sebebini açıklamaktadır.