Son Devir Osmanlı Düşüncesi: Said Halim Paşa Külliyâtında Bilgi Sosyolojisinin İmkanı

Abstract

Bu makalenin temel hedefi, Said Halim Paşa’nın külliyatı oluştururken bilgi sosyolojisi alanını kullanıp kullanmadığını veya bu alana ne kadar temas ettiğini İncelemektir. Said Halim, İslamlaşmak eserinde toplumsal hayatta birbirinden beslenen dört alana dikkat çekmiştir: itikadiyât, ahlakiyât, ictimâiyât, siyasiyât. Ona göre inançlar, ahlakı belirlerken ahlak toplumsal yapıyı inşa etmektedir. Onun toplum üzerinden inanç ile siyaset arasında kurduğu güçlü bağ, ideoloji kavramını gündemimize taşımaktadır. Bilgi sosyolojisi ise bu noktada devreye girmektedir. Zira bu sosyoloji, “bilgi üretiminde etkili ve/ya da belirleyici olan toplumsal süreçleri İnceleyen bir sosyoloji disiplini” olarak tanımlanır. Mannheim’ın bilgi sosyolojisi, bilginin hem şeklinin hem de içeriğinin toplum tarafından belirlendiği yönündeki teze dayanmaktadır. Said Halim’in fıkıh geleneği vurgusu ve tarih savunusu da bu imkân üzerine kuruludur. Bahsi geçen sosyoloji ile zihniyet ve ideoloji arasında var olan sıkı ilişki, toplumsal kimlik ile kavramsal yorum bağını güçlendirmektedir. Bu çalışma, Said Halim Paşa’nın metinlerinde bilgi sosyolojisi bağlamında bilginin toplumsal zeminde nasıl üretildiğine dair bakış açısını; bilgi-değer ile toplum arasında kurulan ilişkiyi araştırmaktadır.