Geç dönem kalem işi süslemeli camilerden bir iz: Aydın Kuyucak Kayran Köyü Camii

Abstract

19. yüzyılda bir ekol şeklinde gelişen cami duvarlarının benzer motifler kullanılarak kalem işi süslemelerle zenginleştirilmesinin Aydın’ın Kuyucak ilçesinde de devam ettirildiği görülmektedir. Ahşap destekli ve tavanlı bir cami olan Kuyucak Kayran Camii, gerek mimari gerekse süsleme programı açısından dönemin özelliklerini yansıtmaktadır. Plan olarak, ahşap direkli camiler içerisinde en çok tercih edilen, mihraba dik üç sahınlı düzenlemeyi yansıtan Kayran Camii’nin sade ahşap süslemelerden çok kalem işi süslemeleri dikkat çekmektedir. Son cemaat yeri ve harim mekânının duvarlarını dolduran kalem işi süslemelerde; vazodan çıkan çiçek motifleri, selvi ağaçları ve gül demetleri ağırlıklı olarak işlenmiş bitkisel motiflerdir. Camide altıgen, daire ve yıldız temelli geometrik süslemelerin yanı sıra madalyon içerisinde veya friz olarak duvarı dolaşan yazılara da yer verilmiştir. Mimari tasvir olarak duvarlarda, Kâbe ve çok sayıda cami motifi bulunmaktadır. Cennet, cehennem, mizan terazisi, makas, sancak, mızrak, tesbih, Mevlevi sikkesi, nefir, teber, keşkül, tüfek ve barutlu silah, perde, kandil, saat, kürsü gibi sembolik tasvirler de, cami duvarlarındaki kalem işi süslemeler arasında yerini almıştır. Günümüzde bakımsızlıktan yıkılmak üzere olan ve detaylı bir incelemesi bulunmayan cami, mimari ve süsleme açısından incelenmiş ve belgelenmeye çalışılmıştır.

In the 19th century, the walls of mosques were decorated with similar motifs, called as handcarved decorations, which developed as a special style. We see this style was also used in Aydın’s Kuyucak county Kayran Village. Kuyucak Kayran mosque reflects the architectural features of the 19th century period with its wooden-supported style and wooden ceiling. As its plan, hand-carved decorations of Kayran Mosque, the most preferred one among the wooden masted mosques, vertical to mihrab and reflecting the three naved arrangement attracts more attention instead of plain wooden decorations. Mostly motifs of flowers rising from vase, cypresses and bouquets of roses are crafted on the hand-carved decorations filling the walls of the narthex and sanctuary. Additionally, letterings circulating the walls as frieze or in a medallion is also used in the Mosque as well as hexagon, circle and star based geometrical ornaments. Kaaba motif and motifs of numerous mosques are also used on walls of the Mosque as architectural description. Symbolic designs such as heaven, hell, mizan balance, scissors, sanjak, spear, prayer beads, Mevlevi hat, horn bugle, tabar, dervish kashkul, rifle, gun, curtain, oil-lamp, clock and rostrum can also be considered among the hand-carved decorations of the mosque walls. This Mosque is tumbledown today due to lack of maintenance and there is not a detailed study on this Mosque. This paper examines and documents the architectural and decorational style of this mosque.