Acıpayam (Denizli) ilçesinde halk ilacı olarak kullanılan bitkiler üzerine bir araştırma

Abstract

Bu tez çalışması kapsamında, 2021-2023 yılları arasında Acıpayam (Denizli) merkez ve buraya bağlı köy ve kasaba niteliği taşıyan 56 mahallede halk ilacı olarak kullanılan bitkilerin tespiti ve tıbbi kullanım şekillerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu bağlamda, belirtilen alanda toplam 116 kaynak kişi ile görüşülmüş, bu bitkilerin yöresel isimleri, tıbbi kullanım amaçları ve amaca uygun hazırlanma şekilleri not alınmıştır. Çalışma neticesinde Acıpayam merkez ve buraya bağlı köy ve kasaba niteliği taşıyan 56 mahallede halk ilacı olarak kullanılan bitkilerin teşhis edilmesiyle 62 familyaya ait 177 cins ve 226 takson tespit edilmiş, bu taksonlardan 2 tanesinin (%0,88) endemik olduğu belirlenmiştir. Tespit edilen tıbbi bitkilerin fitocoğrafik bölgelere göre dağılımları incelendiğinde 54 taksonun (%23,9) Akdeniz Fitocoğrafik Bölgesi elementi, 10 taksonun (%4,42) İran-Turan Fitocoğrafik Bölgesi elementi, 16 taksonun (%7,08) Avrupa-Sibirya Fitocoğrafik Bölgesi elementi ve 146 taksonun (%64,6) ise çok bölgeli veya fitocoğrafik bölgesi bilinmeyen olduğu tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda 40 farklı taksonun (%17,7) gastrointestinal sisteme etkisi, 24 farklı taksonun (%10,62) diüretik etkisi, 18 farklı taksonun (%7,96) diyare ve kan glikoz dengesine etkisi, 16 farklı taksonun (%7,08) hemoroide etkisi, 15 farklı taksonun ise (%6,64) öksürüğe, romatizmal hastalıklara, ürolitiazise ve sedatif etkisi sebebiyle kullanıldığı görülmüştür. Tespit edilen tıbbi bitkilerin kullanılan kısımları dikkate alındığında 142 tanesinin (%39,01) yaprağı, 73 tanesinin (%20,05) meyvesi, 43 tanesinin (%11,54) çiçeği, 32 tanesinin (%8,79) tohumu, 27 tanesinin (%7,42) kökü ve geri kalan 48 tanesinin (%13,19) ise kabuk, reçine, kozalak ve lateks gibi diğer bitki kısımlarının halk ilacı yapımında tercih edildiği belirlenmiştir. Tıbbi bitkilerin yöre halkı tarafından hazırlanma şekilleri incelendiğinde ise 118 adedinin (%31,72) çay, 83 adedinin (%22,31) çiğ tüketim, 51 adedinin (%13,71) pişirilerek, 41 adedinin (%11,02) lapa, 25 adedinin (%6,72) harici kullanım ve 54 adedinin (%14,52) baharat, krem, pekmez, tentür, sakız ve sirke gibi farklı preparasyonlarda kullanıldığı tespit edilmiştir.

Within the scope of this thesis, it is aimed to determine the medicinal uses of the plants used as folk medicine in Acıpayam (Denizli) center and 56 neighborhoods that have the characteristics of villages and towns between the years 2021-2023. In this context, a total of 116 resource people were interviewed in the specified area, and the local names of these plants, their medical uses and the way they were prepared in accordance with the purpose were noted. As a result of the study, 177 genera and 226 taxa belonging to 62 families were identified by identifying the plants used as folk medicine in the center of Acıpayam and 56 neighborhoods with the characteristics of villages and towns connected to it, and 2 of these taxa (0.88%) were determined to be endemic. When the distribution of the detected medicinal plants by phytogeographic regions was examined, it was determined that 54 taxa (23.9%) were Mediterranean Phytogeographic Region elements, 10 taxa (4.42%) were Iran-Turanian Phytogeographic Region elements, 16 taxa (7.08%) were Euro-Siberian Phytogeographic Region elements and 146 taxa (64.6%) were found to be multi-regional or unknown phytogeographic regions. As a result of the research, it was seen that 40 different taxa (17.7%) effect the gastrointestinal system, 24 different taxa (10.62%) diuretic effect, 18 different taxa (7.96%) effect on diarrhea and blood glucose balance, 16 different taxa (7.08%) effect on hemorrhoids, 15 different taxa (6.64%) are used for cough, rheumatic diseases, urolithiasis and sedative effects. Considering the used parts of the identified medicinal plants, it was determined that 142 (39.01%) leaves, 73 (20.05%) fruits, 43 (11.54%) flowers, 32 (8.79%) seeds, 27 (7.42%) roots, and the remaining 48 (13.19%) other plant parts such as bark, resin, cones and latex were preferred in making folk medicine. When the preparation methods of medicinal plants by the local people 118 (31.72%) as a tea, 83 (22.31%) as a raw, 51 (13.71%) as a cooked, 41 (11.02%) as a porridge, 25 (6.72%) as a externally, and 54 (14.52%) as a spices, creams, molasses, tinctures, chewing gum and vinegar that used have been determined.