Sudûr nazariyesi ve nur metafiziğinde varlıklanma hiyerarşisi

Abstract

Düşünce tarihinde Tanrı ve âlem ilişkisi en temel sorunların başında gelmektedir. Tanrı dışındaki varlıkların Tanrı’nın sonsuzluğu karşısındaki konumları, daima tartışıla gelen ciddi bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle İslâm düşüncesinde Tanrı ve diğer varlıkların ilişkisi, teolojik perspektifte; yaratan-yaratılan ilişkisi üzerinden ele alınmış ve varlıklanma bir tür yoktan yaratma ya da zamansal yaratma modeli içerisinde değerlendirilmiştir. Öte yandan belirli epistemolojik ve ontolojik hassasiyetleri ön planda bulunduran felsefî yaklaşımda ise Tanrı ve âlem ilişkisi sonsuz bir akıl olan Tanrı’nın kendi sonsuzluğunu akletmesi ilkesine dayanarak, varlık veren-varlık alan ilişkisi üzerinden sudûr nazariyesi çatısı altında değerlendirilmiştir. İslâm düşüncesinin bir diğer sac ayağını oluşturan mistik ve sezgisel bilgi alanını kullanan İşrâk felsefesinde ise varlıklanma, Tanrı’nın Nurlar Nuru olarak idrak edildiği Nurlar kategorisi içerisinde, hiyerarşik bir tecelli piramidi halinde ele alınmıştır. Bu iki yaklaşımın karşılıklı olarak incelenmesi, düşünce tarihindeki Tanrı-âlem ilişkisi ve yaratma konularını anlamak için önemli katkılar sağlayacaktır. Bu perspektife dayanarak özellikle akıl ve nur kategorilerinin öne çıkarılması, genel olarak varlıklanma konusunun mahiyetini kavrama noktasında karşılıklı mukayese imkânı sunmakla beraber, hususen Meşşâî ve İşrâk felsefelerinin incelenmesi, İslâm felsefesinin özgünlüğüne de şüphesiz önemli katkılar sağlayacaktır. Yaptığımız bu çalışma ile özellikle bu özgünlüğün naçizâne daha iyi kavranmasına vesile olacağı kanaatindeyiz.

In the history of philosophical thought, the relationship between God and the cosmos stands as one of the foremost fundamental inquiries. The positioning of entities other than God in light of the infinitude of the Divine constitutes an enduring subject of debate. Particularly within Islamic thought, the relationship between God and other entities has been approached from a theological perspective, primarily through the framework of the Creator-Created relationship, wherein existence is evaluated within a paradigm of creation ex nihilo. On the other hand, within a philosophical approach marked by distinct epistemological and ontological sensitivities, the relationship between God and the cosmos is construed under the rubric of the theory of emanation, based on the principle that God, an infinite intellect, reflects upon His own infinity through the relationship of the giver of existence and the receiver of existence. Additionally, the realm of mystical and intuitive knowledge, as employed by the philosophy of "Ishraq," forms another cornerstone of Islamic thought. Within the perspective of "Ishraq," existence is contemplated within the category of "Nur of Nurs" where the divine luminescence is perceived, and it is hierarchically delineated within a pyramid of manifestations. A mutual examination of these two approaches will yield significant contributions to comprehending the relationship between God and the cosmos, as well as the theme of creation in the annals of thought. Predominantly rooted in this perspective, the emphasis on the categories of emanation and divine luminosity will present an opportunity for a comparative analysis in grasping the nature of existence more comprehensively. Concurrently, a dedicated exploration of the "Ishraq" and "Mashsha'i" philosophies will undeniably furnish valuable insights into the uniqueness of Islamic philosophy. It is our conviction that this endeavor, particularly, will contribute humbly to a more profound comprehension of this uniqueness