Elfiyye şerh geleneğinde harf-i cerler: Üşmûnî ve suyûtî özelinde

Abstract

İbn Mâlik, Sîbeveyhî’den sonra Arap dili gramerinin en büyük isimlerinden biri olup, pek çok önemli eser kaleme almıştır. Bunlar arasında, İbnü’l-Hâcib’in el-Kâfiye ve eş-Şâfiye’sinden etkilenerek yazdığı Elfiyye adlı eseri de zikredilmektedir. Bu eser, sonraki dönemlerde yazılan nahiv kitaplarını büyük ölçüde etkilemiştir. Öte yandan, üzerine pek çok şerh, hâşiye, ta‘lik vb. kitaplar yazılarak bir gelenek oluşmuştur. Bu gelenek içerisinde ise bazı şerhler öne çıkmış ve geçmişten günümüze medreselerde okutulmaya devam edilmiştir. Çalışmamız, Elfiyye şerh geleneğini ortaya koymak amacıyla, hicri onuncu yüzyılda yaşamış, önceki şerhlere ve nahiv literatürüne vakıf olan Suyûtî ve Üşmûnî’nin şerhlerini esas almıştır. Bu geleneği anlamak için ise cümledeki anlam ve gramatik yapının belirlenmesinde önemli bir rol oynayan ve dini nasların doğru anlaşılmasında büyük öneme sahip harf-i cerler konusu seçilmiştir. Üşmûnî ve Suyûtî’nin şerhlerindeki harf-i cer kullanımları, kavram açıklamaları, farklı yaklaşımları ve yorumları karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Bu yönüyle çalışmamızın iki temel ayağı olduğunu söylemek mümkündür. İlk olarak, Elfiyye şerh geleneğinin Üşmûnî ve Suyûtî şerhleri özelinde değerlendirilip anlamlandırılmaya çalışılması, ikinci olarak ise dil açısından büyük önem arz eden harf-i cer konusunun bütüncül bir yaklaşımla, belirli bir gelenek çerçevesinde incelenip sunulmasıdır. Çalışmamız giriş, üç bölüm ve sonuçtan oluşmuştur. Giriş kısmında çalışmanın ana esasları ve yöntemi özetlenmiştir. Birinci bölümde, teze konu olan dilcilerin hayatları, ilmî kişilikleri ve şerhleri ele alınmıştır. İkinci bölümde, Üşmûnî ve Suyûtî’nin şerhleri özelinde harf-i cer algısı incelenmiş ve diğer şerhlere de atıflar yapılmıştır. Son bölümde ise, Üşmûnî ve Suyûtî’nin şerhlerinde takip ettikleri metotlar, yararlandıkları kaynaklar ve etkilendikleri nahiv ekolleri karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Çalışmamız sonuç kısmıyla tamamlanmıştır.

Ibn Malik, a prominent figure in Arabic grammar after Sibawayh, authored several significant works. Among these, his Alfiyya, influenced by Ibn al-Hajib's al-Kafiya and al-Shafiya, consists of a thousand couplets. This work has profoundly impacted subsequent grammar books, giving rise to a tradition of numerous commentaries, glosses, and annotations being written on it. Within this tradition, certain commentaries have gained prominence and have continued to be taught in madrasas from the past to the present. Our study aims to understand and evaluate the Alfiyya commentary tradition, specifically through the commentaries of Suyuti and Ushmuni, who lived in the 10th century Hijri and were well-versed in previous commentaries and grammatical literature. To grasp this tradition, the study focuses on the topic of prepositions, which are crucial for determining sentence meaning and grammatical structure, and are vital for the accurate interpretation of religious texts. The study compares and analyzes the use of prepositions, concept explanations, and differing approaches in the commentaries of Ushmuni and Suyuti. The study has two main objectives: first, to evaluate and understand the Alfiyya commentary tradition through the commentaries of Ushmuni and Suyuti; second, to examine and present the topic of prepositions, significant in linguistic terms, within this specific tradition. The study consists of an introduction and three chapters. The introduction summarizes the main principles and methodology. The first chapter examines the lives, scholarly contributions, and commentaries of the grammarians in question. The second chapter explores the perception of prepositions in the commentaries of Ushmuni and Suyuti, with references to other notable commentaries. The final chapter compares the methods followed by Ushmuni and Suyuti in their commentaries, the sources they utilized, and the grammatical schools that influenced them. The study concludes with a summary section