Ali Şîr Nevâyî’nin Türkçe divanlarında olumsuzluk ve yokluk

Abstract

Bu çalıĢmada; Ali ġîr Nevâyî’nin Türkçe divanlarından Garâ’ibü’s-Sıgar, Nevâdirü’Ģ-ġebâb, Bedâyi’ül-Vasat ve Fevâidü’l-Kiber’deki olumsuzluk, yokluk ve soru Ģekilleri üzerine odaklanılmıĢtır. Ali ġîr Nevâyî’nin Türkçe divanları üzerine yapılan yazı çevirimli yayınlar esas alınarak oluĢturulan bu çalıĢmanın hareket noktası, Ali ġîr Nevâyî’nin Türkçe divanlarında bir iĢaretleyiciyle olumsuzlaĢtırılmıĢ yokluk ve soru ifadesine büründürülmüĢ sözcükler, söz öbekleri ya da cümlelerdir. Bu eser üzerinde inceleme yapılırken iĢaretleyicilere sahip olan yapıların yanında, herhangi bir iĢaretleyiciye sahip olmayan ancak olumsuz bir anlam ifade eden yapılar tespit edilmeye çalıĢılmıĢtır. Bunun yanı sıra yokluk ve soru Ģekillerinin olumsuzluk kavramındaki yeri değerlendirilmiĢtir. Ayrıca soru yapılarının olumsuzluk ve yokluk Ģekilleri ile birlikte ele alınıp değerlendirilmesi gerekmektedir. Nitekim soru Ģekilleri baĢlı baĢına bu tezde ele alınmayıp olumsuzluk kavramı içerisinde değerlendirilmiĢtir. Öte yandan bağlam merkezli ilerleyip seçilen örneklerin ortak biçimi olan ek hakkında baĢlığın içerisinde köken ile ilgili bilgi verilmeye çalıĢılmıĢtır. Bunun sonucunda metne odaklanılıp yapıların Ģahıslardaki ifade Ģekli ve anlamlarında görülen etki üzerinde durulmuĢtur. Standart olumsuzluk iĢaretleyicileri -mA eki, yok ve irmes kelimelerinin olumsuzluğu yansıtma durumları, olumsuzluğun biçim birimle iĢaretlenmediğinde nasıl sağlandığı, hangi yollarla alıcıda olumsuzluk duygusunun yaratıldığı, yokluk kategorisi ve soru kategorisi seçilen divanlardan hareketle bağlam göz önünde tutularak incelenmiĢtir. Türk dili tarihinde, olumsuzluk, yokluk ve soru Ģekilleri hakkında kuramsal çalıĢmalar bulunmaktadır. Bu bağlamda çalıĢmanın Nevâyî araĢtırmalarına katkı sağlayacağı ve Nevâyî’nin eserlerinde olumsuzluk, yokluk ve soru kategorisinin nasıl değerlendirildiğini içeren temel bir çerçeve çizileceği öngörülmektedir.

This study focuses on the use of negation, absence, and question constructions in the Turkish divans of Ali ġîr Nevâyî: Garâ’ibü’s-Sıgar, Nevâdirü’Ģ-ġebâb, Bedâyi’ül-Vasat and Fevâidü’l-Kiber. The starting point of this analysis is based on published translations of Ali ġîr Nevâyî’s Turkish divans, which include significant amounts of material. This material includes words, phrases, and sentences where negation, absence, or question markers are employed. The study examines structures that contain these explicit markers, as well as those that express negation without any formal markers. Additionally, the study explores the place of absence and question forms within the broader concept of negation. It is also necessary to address and evaluate question structures alongside negation and absence forms. In fact, question forms are not analyzed independently in this study, but are considered within the concept of negation. On the other hand, the study progresses contextually, and information about the origin of the common suffix in the selected examples is provided in the title. As a result, the focus is placed on how these structures are articulated and the effect of their expression and meaning in relation to different participants. The standard markers of negation, such as the -mA suffix, and the words yok and irmes, are analyzed in terms of how they reflect negation. The study also examines how negation is conveyed when no formal marker is present, the ways in which negation is perceived by the reader, and the categories of absence and question, all within the context of the selected divans. In the history of Turkish linguistics, there are theoretical studies on negation, absence, and question forms. In this context, it is anticipated that the present study will contribute to Nevâyî research by providing a foundational framework for understanding how negation, absence, and question categories are addressed in his works.