Paternalizm ve popülizm ekseninde Türkiye demiryolu endüstrisinde emek süreci (1960-1980): Eskişehir demiryolu fabrikası örneği

Abstract

Bu çalışmada, Türkiye’de 1960-1980 dönemindeki emek süreci, Eskişehir Demiryolu Fabrikası örneği üzerinden açıklanmaya çalışılmaktadır. Araştırmada, işçi sınıfı oluşumu “uluslararası yeni işçi sınıfı araştırmaları” yaklaşımından yararlanılmıştır. Bu yaklaşıma göre ülkelerin ekonomi-politik yapısı, işletmelerin üretim stratejisine doğrudan etki edebilmektedir. Ancak işçi sınıfının oluşumu ve sınıflar arasındaki mücadeleler açısından bir ülkedeki ekonomi-politik yapı tek başına açıklayıcı olamamaktadır. Örneğin, Osmanlı İmparatorluğu’nun geç sanayileşmesine ve çevreleşme süreecine bağlı olarak, yarı-sömürge bir ülke statüsünde yer alan Türkiye’deki sınıf oluşumunu, uluslararası yeni işçi sınıfı araştırmaları ekseninde ele almak mümkündür. Sanayileşme evresine tam anlamıyla geçememesi nedeniyle sermaye birikiminin oluşmadığı Osmanlı İmparatorluğu, Türkiye Cumhuriyeti’ne iktisadi miras olarak tarıma dayalı bir ekonomik yapı devretmiştir. Bu durum Türkiye işçi sınıfı oluşumundaki gecikmenin temel sebebidir. Diğer taraftan sınırlı düzeydeki sanayi işletmelerinde işçileşmenin başladığını ileri sürmek de mümkündür. Bu noktada Eskişehir Cer Atölyesi’nin, Türkiye işçi sınıfı tarihindeki öncül örnekler arasında yer aldığı belirtilebilir. Eskişehir Cer Atölyesi, erken Cumhuriyet döneminden itibaren hükümetlerin sanayileşme ve kalkınma stratrejileri açısından önemli bir yer tutmuştur. Anadolu-Bağdat Demiryolu Hattının inşası sırasında lokomotif bakım ve onarım atölyesi olarak kurulan işletme, 1950’li yıllardan itibaren demiryollarında çeken ve çekilen araçların üretiminde kritik bir role sahip olmuştur. İşletme, iktisadi faaliyetlerinin yanında, işçi sınıfı oluşumu ve çalışma ilişkileri açısından da büyük bir öneme sahip olmuştur. Planlı kalkınma ilkelerinin uygulandığı 1960-1980 dönemindeyse işletmede çalışanların iktisadi ve sosyal çıkarları azami noktaya ulaşmıştır. Arşiv araştırması ve sözlü tarih görüşmelerine dayanan bu çalışmada, bir kamu iktisadi teşebbüsü olan Eskişehir Demiryolu Fabrikası’yla, işletmede çalışan işçiler arasında paternalizme ve popülizme dayanan bir bağ bulunduğu ileri sürülmektedir.

This study attempts to explain the labour process in Turkey in the 1960-1980 period through the case of Eskişehir Railway Factory. The study utilizes the “international new working class researches” approach in terms of the making of the working class. According to this approach, the economy-politics of countries can directly affect the production strategy of factories. However, the economy-politic of a country alone cannot be explanatory for the making of the working class and the struggles between classes. For example, the making of working class in Turkey, a semi-colonial country due to the late industrialization and the process of encirclement of the Ottoman Empire, can be discussed in the context of international new working class research. The Ottoman Empire, where capital accumulation did not occur due to its failure to fully enter the industrialization phase, handed down an economic structure based on agriculture as an economic legacy to the Republic of Turkey. This is the main reason for the delay in the formation of the Turkish working class. On the other hand, it is also possible to argue that workerization began in limited industrial enterprises. At this point, it can be stated that Eskişehir Railway Factory is among the pioneering examples in the history of the Turkish working class. From the early Republican period onwards, Eskişehir Railway Factory played an important role in the industrialization and development strategies of the governments. Established as a locomotive maintenance and repair workshop during the construction of the Anatolia-Baghdad Railway Line, the factory played a critical role in the production of traction and towed vehicles for railways from the 1950s onwards. In addition to its economic activities, the factory was also of great importance in terms of the formation of the working class and labour relations. During the 1960-1980 period, when the principles of planned development were implemented, the economic and social interests of the workers at the factory were maximized. Based on archival research and oral history interviews, this study argues that there is a bond between the Eskişehir Railway Factory, a state-owned enterprise, and its workers based on paternalism and populism.