Sosyobilimsel konulardaki öğretmen rollerinin sınıfta kullanılan söylem ve söylem desenleri açısından karşılaştırılması

Abstract

Bu çalışmanın amacı, fen bilimleri öğretmenlerinin sosyobilimsel konulara (SBK) yönelik tercih ettikleri roller ve rolleri tercih etme/etmeme nedenlerinin, derslerinde kullanmış oldukları iletişimsel yaklaşım ve söylem desenleriyle ilişkilendirilmesi ve bu bağlamda SBK içeren ve SBK içermeyen konuların karşılaştırılmasıdır. Bu çalışma, nitel araştırma yaklaşımına uygun olarak bütüncül tekli durum deseniyle tasarlanmıştır. Çalışma grubunun oluşturulabilmesi için öncelikle kolay ulaşılabilir örnekleme ile Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde görev yapan 10 fen bilimleri öğretmenine ulaşılmıştır. Öğretmenler ile yapılan yarı yapılandırılmış görüşmeler sonucunda, derslerine sosyobilimsel konuları dâhil eden ve bunu derslerine nasıl taşıdığına yönelik örnekler verenler arasından dört fen bilimleri öğretmeni amaçlı olarak ölçüt (kriter) örneklem ile seçilmiştir. Seçilen bu dört öğretmene SBK’ya Yönelik Öğretmen Rolleri Vignetleri uygulanmıştır. Yapılan görüşmeler doğrultusunda öğretmenlerin ortak olarak 5. sınıf kademesinin fen derslerine girdikleri tespit edildikten sonra, araştırmacı tarafından seçilen biyoçeşitlilik ile ısı ve sıcaklık konularındaki dersleri video ve ses kaydına alınmıştır. Veri analizlerinde söylem analizi kullanılmıştır. Çalışmada veriler iletişimsel yaklaşım ve söylem desenlerine göre analiz edilmiştir. Video kayıtları analizleri, bu çalışmada geliştirilen barkod sistemi ile sunulmuştur. Araştırmanın sonunda, çalışmaya katılan öğretmenlerden üçünün nötr tarafsızlık rolünü seçtiği ve birinin ise kararlı tarafsızlık rolünü seçtiği görülmüştür. Öğretmenlerin ders video analizleri sonucunda, nötr tarafsızlık rolünü seçen öğretmenlerden biri ile kararlı tarafsızlık rolünü seçen öğretmenin derste özel nötrallik rolü sergilediği tespit edilmiştir. Yani çalışmadaki iki öğretmenin tercih ettiği rol ile derslerinde sergilediği rolün birbirinden farklı olduğu görülmüştür. Öğretmenlerin SBK içeren dersleri ile SBK içermeyen dersleri karşılaştırıldığında; nötr tarafsızlık rolünde olan iki öğretmenin de biyoçeşitlilik konusunda sıklıkla diyalojik yaklaşım ve açık zincir söylem desenini, ısı ve sıcaklık dersinde ise sıklıkla otoriter yaklaşım ve kapalı zincir söylem desenini kullandıkları tespit edilmiştir. Özel nötrallik rolünü sergileyen her iki öğretmenin de her iki konuda sıklıkla otoriter yaklaşım ile kapalı zincir ve üçlü söylem desenlerini kullandıkları görülmüştür. Bu doğrultuda SBK’larda nötr tarafsızlık rolünde olan öğretmenlerin diyalojik bir yaklaşım ile değerlendirmeci olmayan açık ve kompleks zincir söylem desenlerini kullandığı, özel nötrallik rolünde olan öğretmenlerin ise otoriter bir yaklaşım ve değerlendirmeci olan üçlü ve kapalı zincir söylem desenlerini kullandığı sonucuna ulaşılmıştır. Elde edilen bulgular doğrultusunda yeni çalışmalara ışık tutabilecek önerilerde bulunulmuştur.

The aim of this study is to associate science teachers’ their preferred roles and reasons for choosing this roles for socioscientific issues (SSI), with the communicative approach and discourse patterns they used in their courses, and to compare socioscientific issues and classical science subjects in this context. In this qualitative study, the holistic single case study design, one of the types of case studies, was used. In order to create a working group, 10 science teachers working within the Ministry of Education were reached with easily accessible sampling. As a result of the semi-structured interviews with these teachers four science teachers were selected with a criterion sample of including socioscientific issues in their courses and giving examples of how they carry this issues to their courses. These to four selected teachers implemented the Teacher’s Roles in SSI Discourse. According to the interviews conducted, it was determined that teachers entered the same level science class of the fifth grade; then the lessons on biodiversity and heat and temperature subjects were recorded on video and audio by the researcher. Discourse analysis was used in data analysis. In the study, the data were analyzed as regards to communicative approaches and discourse patterns Analysis of video recordings was presented with a barcode system developed in this study. At the end of the study, it was observed that three of the teachers' involved in the study chose neutral impartiality role, and one teacher chose committed impartiality role. As a result of the teachers' course video analysis, one of the teachers who chose the role of neutral impartiality and one of the teacher who chose the role of committed impartiality were found to exhibit exclusive neutrality role in the lesson. In other words, it was seen that the role preferred by the two teachers in the study and the role they displayed in their lessons differed from each other. Comparing teachers' SSI lessons with classical science subject it was concluded that teachers in the role of neutral impartiality often use the dialogic approach and open chain discourse pattern in biodiversity, and in heat and temperature subject, they often use the authoritarian approach and closed chain discourse pattern. Exhibiting the role of exclusive neutrality, both teachers have often used closed chain and triple discourse patterns with authoritarian approach on both subjects. In this direction, it was concluded that teachers in the role of neutral impartiality in SSI use open and complex chain discourse patterns that are not evaluative with a dialogic approach, while teachers in the role of exclusive neutrality use triple and closed chain discourse patterns that are authoritarian approach and evaluative. According to the results obtained, suggestions have been made that may shed light on new studies.